Debido ás magnitudes que manexamos, a comprensión do tempo dende a prehistoria non é fácil. Por iso hoxe imos facer un exercicio de relativización. Primeiro, para que saian as contas redondas, compararemos a historia da humanidade cun mes de trinta días. O noso primeiro parente coñecido ten uns 4,5 millóns de anos, polo que cada día do noso mes ficticio equivale a 150.000. Correcto? Agora, lembremos que os primeiros humanos apareceron na Península Ibérica, redondeando, hai 1 ou 1,5 millóns de anos, o que equivale aos días 23 ou 24 dese mes. Pouco a pouco chegamos ao último día, o 30, no que suceden numerosos feitos, todos cunha gran importancia. Sen embargo só destacaremos algúns fitos que nos servirán de exemplo. Para iso cambiamos o formato, observando ese último día a través das horas transcorridas, cambiando o calendario polo reloxo.
Así, entre as 8:10 e as 8:15 horas deste último día, atopamos ao home de Neandertal en Europa, unha evolución gradual do home de Heidelberg. Por esas datas -a esas horas, se seguimos co símil- podemos ver os neandertais cos seus trazos antropométricos plenamente formados. Hoxe en día esta especie é considerada un endemismo, unha exclusividade europea adaptada ás difíciles condicións glaciares que azoutaron o noso continente durante a prehistoria. Pero sigamos. Pola tarde tarde, ao redor das 17.40 horas, a nosa especie, o homo Sapiens, irrompe en Europa desde África. Teñan en conta que xa tiveron que transcorrer máis de dous terzos deste último día para que que aparezamos en escena os humanos modernos, os Sapiens. Nós mesmos. Dende entón, e por pouco tempo, convivimos cos neandertais, ata aproximadamente as 19:00 horas, cando comezan a extinguirse e a nosa especie será dende entón a única humanidade existente. Polo mesmo motivo e dende ése momento seremos os protagonistas de todos os acontecementos históricos acaecidos ata hoxe. Queremos chamar a atención sobre iso: en momentos non moi afastados do noso pasado, houbo un tempo no que dúas especies humanas, dúas humanidades, conviviron durante aproximadamente 10.000 anos. Ambos, aínda que diferentes, tiñan un alto grao de intelixencia. Tal coincidencia é difícil de imaxinar para nós, afeitos a ser os únicos seres intelixentes do planeta. E será moi difícil que a historia experimente algo así de novo nos próximos milenios. Nós non o veremos.
Pero volvamos ao noso último día dese mes. Son as 22:24 e xa escureceu. Asistimos a un cambio transcendental para a humanidade, agora liderado exclusivamente por Sapiens. É o final do Pleistoceno, marcado polas extremas variacións climáticas que impuxeron as glaciacións e as correspondentes etapas interglaciares, con longos períodos nos que moitas partes do noso planeta volvíanse inhabitables polas rigorosas inclemencias glaciares ou, pola contra, transformábanse favorablemente para nós durante os amenos períodos intermedios. Dende entón, salvo pouco notorias variacións, o clima era moi semellante ao actual. As novas condicións, xunto con outros factores que agora non son relevantes, propician a aparición da agricultura e a gandería, que se producirán arredor das 22:44 horas. Sobra dicir que o control da produción alimentaria -agricultura e gandería fronte a recolección e caza- tivo grandes efectos nas sociedades humanas: a sedentarización, a complexidade social, a aparición do Estado e, moi relacionados con el, da escritura. Esta importante contribución cultural, detectada en Mesopotamia na segunda metade do IVº milenio a. C., non se produciu ata as 23:27 horas. Só resta pouco máis de media hora para rematar a xornada.
Poñamos un último fito neste metafórico mes, o nacemento de Xesucristo, unha data que marca o noso calendario, as crenzas e boa parte do pensamento da cultura occidental. Ocorrería arredor das 23:41 horas. A tan só vinte minutos da contemporaneidade. Parece incrible o que ocorreu neste último día, pero aplicamos as mesmas proporcións temporais da nosa historia, soamente que a escala 1:150.000. Nos dezanove minutos restantes do último día do noso mes imaxinario, terán lugar todos os acontecementos históricos, como a conquista completa de Hispania por Roma, o Medievo, o Renacemento, o descubrimento de América, a Ilustración ou a chegada á Lúa -por citar algúns-, e ata o preciso momento, hoxe sábado, no que vostede está a ler este escrito. Moitas grazas por facelo.
