Non sempre o Día das Letras Galegas recae en xente que o mereza por riba de outros ninguneados. O caso paradigmático, o de Ricardo Carvalho Calero, unha figura das que se repiten cada medio século, e non hiperbolizo, que xa vou vello para semellante práctica, tantas veces desprezado. Mentres vía, víamos, el tamén se cadra desde ese dominio fantástico onde moran os escritores (non os metidos a peza, os intrusos, carne de cañón para editoras logreiras), como pasaban diante súa escribidores ruíns sen máis mérito que a súa amizade con quen ten mando en praza na RAG. Mais non vou enumerar a quen o capricho ou o chou magnificou os 17 de Maio correspondentes.
Pois que o conto é que esta data, festa nacional, “comme il faut”, lecer incluido, aulas pechadas (para que os escolares vencellen cultura con xoldra, o que me semella óptimo), celebra a literatura, lástima fora, pero sobre todo a lingua. Ese material sen o cal a primeira non tería senso ningún. E o galego, segundo as últimas enquisas, segue a manter o ritmo. En vilas e aldeas, sobre todo, e en cidades como Lugo ou Ourense, Santiago, se cadra, tamén, non -certamente- no parque temático, ao Praga (veño de estar nela nestes tempos e a última vez, domingo, 30 de abril, non vin outra cousa que xente, xente e xente) ou Venecia, no que a capital de Galicia está mudando.
E pois falo de Praga, e da República Checa, xa que logo, quero referirme a Kafka, unha das iconas praguenses. Ao que non se chama, en xeral, a intelectualidade checa. Por escribir en alemán, naturalmente (cal Rainer Maria Rilke, nado tamén en Praga, escritor asemade na lingua tedesca). E é que o alemán, falo dos tempos do imperio austro-húngaro, era o idioma da clase dominante, en contraste co pobo, que se expresaba en checo. Isto pódemolo comprobar lendo a Jan Neruda, escritor nesta lingua, autor do marabilloso “Contos da Malá Strana”, quen se non está á altura de Anton Chekhov non lle falta moito, e inspirador de Pablo Neruda á hora de outorgarlle seudónimo ao seu nome autèntico, Ricardo Eliécer Neftalí Reyes Basoalto. Pois ben, Jan Neruda retrata e, mesmo, fai mofa dos “finos” que falaban na lingua do imperio (o xermano, lástima fora).
Vén isto a conto dos que non entenden que, vivo aínda o noso idioma, a literatura galega é a que nel está escrita. E por iso o Día das Letras Galegas honramos a quen no idioma propio escriben. Por máis que non sempre a RAG teña acertado á hora de nominar os personaxes dignos da efemérede. Este ano, si, e moito, pois a escolla veu caer nun dos grandes. E non pola súa obra escrita, sendo meritoria, máis que a de Mariño Carou, Moreno ou Fraguas (e non vou seguir botando a lingua a pacer, que non quero botar auga de máis no viño). Senón pola súa presencia entre bambalinas na literatura galega moderna. Don Paco Fernández del Riego, galeguista republicano (non sempre un pleonasmo, mais en moitos casos), salvou o pelello por moi pouco na traxedia bélica (isto si, tan pleonasmo como as “tristes guerras”, de Miguel Hernández), tomando parte activa nela como soldado no bando “nacional”. Logo viría a represión, no seu caso en forma de inhabilitación que remataría cunha prometedora carreira como profesor universitario, e o desempeño de traballos varios ata formar no grupo que ía manter o facho da resistencia cultural. E que ía dar pulo coa Editorial Galaxia a cantas iniciativas axudaran manter viva a lingua como na que adoito expresarme nos medios galegos, cal este que me acolle. E aquí debo declararme debedor da editora que tanto e tan bo me dera ler, “Do Sulco”, de Xohana Torres e “Sete poetas galegos”, de Carvalho Calero, do primeiriño que lin, libros “galácticos” en ambos casos.
De maneira que Don Paco, tan vitalista segundo se desprende dos retratos que del se fixeran, gastrónomo, fumador de charutos, viaxeiro, namorado, bullidor nunha palabra, estivera con pé firmísimo en Galaxia, na Penzol, na RAG. Sen esquecer que a el se lle debe a criaciòn deste Día das Letras Galegas. Data fundacional, o 17 de Maio de 1963, centenario da publicación de “Cantares Gallegos”, ese milagre de Rosalía de Castro, na imprenta viguesa de Juan Compañel. Ao vello león de Lourenzá, débemoslle esta e tantas moitas cousas boas; tamén ese traballo escuro, no fondo do escenario, no foxo da orquestra, cando todo estaba por facer. Celebremos, pois, con ledicia este Día das Letras Galegas, a conmemorar autores mortos, dez anos cando menos logo do seu pasamento. Hai quen pretende facelo con autores vivos. Non, por favor, ou é que queren que ardan os negociados. Que hai moitos no país dos mil autores éditos. Inéditos nin se sabe. Que non arda o eixo, Carballeira, que non.
