En xaneiro os días son curtos e as sombras alongadas. O sol apenas asoma o nariz por riba dos cotos. Ceos choscos e silencios mestos nas rúas molladas. Estamos no corazón do inverno.
A terra erma, negra, fría e núa durme nun sono fondal e reparador antes do agromar da primavera, aínda tan lonxe. Van os campos enchoupados e a terra negrexada pola moita auga que cae. Mellor así, é tempo de espera, de preguizas necesarias. Chove, chove e non para; un día si e outro tamén. Os ríos van fartos e a neve alborexa nos altos. Non hai mes máis duro no ano. Tempo de grises opacos, de grandes fríos e fondos silencios. Unha luz piollosa invade os eidos. De día, nos altos, hai un tumulto de nubes que constrinxen o mundo, baten nos petoutos, escorregan polas abas e logo trousan a auga do océano por riba da Terra.
A fala de xaneiro é unha verborrea constante de augas impetuosas. Estrondos na valiña ao bater o regueiro na presa da acea, verbas miúdas de monólogos afogados nos tellados, enxurradas aceleradas escorregando polas rúas molladas. Estoupan pozas e levadas. Madía leva!, que non canten aínda as ras!
Pola noite zoa o vento e brua polas canellas. Unha fala que se mestura coa chuvia impenitente disputando o dominio da Terra. Laios e xemidos ao paso do temporal polas rúas angostas. É tempo de recollemento, de introspección e braseiro, de miradas perdidas e chiscadelas furtivas. Que sentirán os ratiños de campo, no fondo das súas toqueiras, mentres o temporal se abate sobre o mundo cunha forza espantosa?
Vense grandes nevaradas na serra, e caeron folerpas no val. Nos altos pintan de branco uces e carqueixas, extensos escenarios; e nos campos cohibidos escintila a xeada. Os poucos días que non chove abren ceos de esmeril, e entón semella que os anxos limparan todos os cristais do universo. Hai tanta pureza no mundo sereno que nas noites enormes, de frío polar, locen esplendorosas as estrelas, as máis brillantes do ano. É a doce quietude dun mundo que alenta, asexando os primeiros sinais dunha vida en espera. Caen xeadas brancas e tamén negras, e ao paso da xente polas corredoiras estralan os charcos e crepitan as follas secas. Só de cando en vez, no fondo da touza espida, escóitase o xordo golpeo dunha machada. Por riba corren veloces os nubeiros, e o corisco que tolle engouma os músculos.
Ata os santos se deixan barba na semana máis fría do ano: San Paulo ermitán o 15, San Antón verdadeiro o 17, San Frutuoso de Braga o 21, e San Vicente Mártir o 22. Por san Vicente ao inverno sácaselle un dente; e por san Sebastián, o 20, medrou o día o paso dun can.
Onde se meterán os paxariños? E o resto da fauna silvestre?... Nin falcón perdigueiro nin galgo leboreiro. A lebre co cu no lameiro. Víronse lobos e tamén formigas espavorecidas no carreiro. Catro, cinco, ata seis lobos famentos na congostra que sobe á serra, non lonxe da aldea. A lúa do lobo reclama amores cruentos, na manda que vive illada nos montes. Non son os únicos, tamén se escoitan as liortas estridentes dos gatos á xaneira. Eu escoitei unha vez a raposa nas terras frías e altas do val da morte do Salas, un laído na noite xeada, tan próximo e tristeiro, que arrepiaba o corpo enteiro; como se chorara un neno perdido.
Canto durará o inverno?
