O merlo branco da política española

A miúdo sóannos porque os vemos nalgún monumento ou identifican algún edificio oficial, porque residimos nunha rúa co seu nome ou transitamos a cotío por ela. Sen embargo, adoitamos descoñecer a súa dimensión vital e a influencia que exerceron no seu tempo. Este é un caso paradigmático. Sabemos de Luís Espada pola rúa que tivo en Ourense e pola que mantén en Verín, pero descoñecemos o demais. Por exemplo, que foi ministro tres veces, presidente do Tribunal de Cuentas e outra ducia de cargos institucionais. Vivindo -como vivimos- tempos con especial arrecendo electoral xeral, non atopo mellor momento para devolver á actualidade a figura dun dos ourensáns que probablemente máis navegou polos axitados estamentos institucionais do Estado e, sen embargo, máis descoñecido resulte para aqueles que non sexan de Verín ou non teñan afondado na historia contemporánea ourensá. Como acabo de apuntar, respondía ó nome de Luís Espada Guntín e -como adoita acontecer en casos semellantes- proviña dunha saga familiar que en xuño de 1907 a revista Galicia da Habana resume como “una de las más distinguidas de Orense, contando con militares, abogados y médicos notables”, entre os que destaca a un seu tío que neses momentos desempeñaba o cargo de director do sanatorio “La Benéfica” que o Centro Galego tiña na Habana. Nacido cando ó 1858 lle caían as derradeiras follas do diario, con 18 anos era licenciado en Dereito pola universidade compostelá, con un máis, doutorado pola Central madrileña e cando andaba polos 25 e aínda non se colexiara como avogado, xa pisaba as alfombras do Congreso ó ser elixido deputado a Cortes polo partido conservador, da man do todo poderoso cacique galego, Sabino Álvarez de Bugallal. Baixo acusacións de fraude electoral, que el sempre refutou, Luís Espada aséntase -logo de saír elixido polo distrito de Verín- no cerne da sociedade madrileña, probablemente sen maliciar que a súa relación coa política institucional ía ser tan lonxeva, diversa e produtiva como ó final resultou ser. Unha relación que despois de seis anos no Congreso, comeza co nomeamento de gobernador civil de Ciudad Real, en 1890, que continúa ó ano seguinte no goberno civil de Toledo e que empeza a escalar en 1900 -xa dentro do organigrama da propia administración xeral do Estado- cando é nomeado director xeral de Administración Local, logo fiscal do Tribunal de Cuentas, director xeral de Obras públicas, presidente da Comisión de los Créditos de Ultramar, vicepresidente primeiro do Congreso en dúas lexislaturas, presidente da Comisión de Presupostos da Cámara dos Deputados e, en 1907, subsecretario de Hacienda, para cando o alcalde de Verín xa lle tiña dado nome á súa avenida principal e un aínda neófito Basilio Álvarez o cualificaba como “el tipo perfecto y acabado del político honradísimo, un verdadero mirlo blanco, que ha venido a confirmar, con su excepción, que la política es muy mala cosa y que los políticos son unos truhanes de tomo y lomo”. É certo que, para aquela -como ben afirma tamén o crego-xornalista de Beiro-, xa contaba con poderosos detractores que habían ir a máis porque os verdadeiros cargos de alta responsabilidade aínda non comezaran a asomar. O primeiro deles chegoulle en 1915, a unha idade serodia xa -54 anos- e foi da man do presidente Eduardo Dato, que o nomeou ministro de Fomento, se ben o cargo duroulle pouco debido á convulsión política que vivía daquela a política española a carón do complexo contexto bélico mundial. Dez lexislaturas levaba xa ó lombo -e todas elas polo distrito de Verín- cando, en 1920 e tamén da man do finalmente malogrado Eduardo Dato, ascendeu de novo á cúpula ministerial, neste caso como responsable de Instrucción Pública y Bellas Artes, onde lle deu tempo de aprobar o regulamento de funcionamento do Museo do Prado, mellorar a situación laboral dos mestres e incluso poñer en marcha e modernizar o servizo meteorolóxico que tanto incide na nosa vida actual. E de aí novamente ó ministerio de Fomento, no que malia estar tan só medio ano, pasou polos momentos máis difíciles da súa traxectoria institucional e mesmo persoal, ó ver como o 8 de marzo de 1921 tres anarquistas lle segaron a vida a carón da Porta de Alcalá, ó seu presidente e amigo Eduardo Dato. E á presidencia do Tribunal de Cuentas houbo un paso e un proceso polo que tivo que loitar, despedíndose en 1936 como deputado pola CEDA de Calvo Sotelo, no preludio do seu final e do principio dunha España bañada en sangue que para o seu ben -con 77 anos de vida e 52 de vida institucional- xa non chegou a presenciar. O azucre, o trigo, o aceite e unha decisión contra corrente que paliou a fame de 1920 Como ministro de Instrución Pública na Expo Nacional de Belas Artes (1920). Aínda que 52 anos de vida institucional (1884-1936) deron para moito, os momentos máis convulsos e ó mesmo tempo probablemente gratificantes da traxectoria política de Espada Guntín tiveron lugar, sen dúbida, durante a súa etapa á fronte do Ministerio de Fomento, no período 1920/21. O contexto económico determinado pola posguerra mundial e mesmo pola pandemia gripal provocaron unha subida xeral de prezos nos produtos de alimentación de primeira necesidade debido á especulación e ó control que exercían os produtores ou os “acaparadores” e que se manifestaron especialmente no azucre, aínda que tamén no trigo, no aceite e nalgúns outros máis. Perante esa situación que estaba afectando gravemente á poboación en xeral, Luís Espada -contra a opinión maioritaria do Consello de Ministros-, segundo lembraba tres anos despois “La última hora”, ó comprobar que “los almacenistas fueron elevando el precio hasta llegar a cotizar a 3,5 pesetas el kilogramo”, tomou a decisión de abrir as fronteiras “declarando libre la importanciación del azúcar, lo que hizo bajar, como por encanto, el precio a 1,25 pesetas el kilogramo”. Loxicamente, isto xeroulle, por unha banda, un poderoso exército de inimigos que ridiculizaron aludindo ós seus presuntos problemas coa bebida (“un hombre torturado por las molestias de su hígado rebelde”) e que fixeron o posible e o imposible por afastalo do ministerio; mentres que pola outra xermolou unha campaña de apoio promovida polo xornal “El liberal”, que incluso o levou á primeira páxina do ABC o 21 de marzo de 1921, nunha fotografía do despacho do seu humilde piso con cartas e telegramas desbordando os límites da mesa, a través das cales lles amosaron o agradecemento e a admiración pola valentía coa que Espada Guntín abordara o problema. Un problema cuxa solución, ó seu humilde ver, era “muy sencilla”: “había que ir resueltamente al restablecimiento de los precios antiguos pasando por el dolor de llevar al despeño algunos intereses. A mi juicio no había duda, el rico debía sacrificarse momentáneamente a favor del pobre, persiguiendo el único ideal que debe existir hoy, es decir, el abaratamiento de los productos o, dicho de otro modo, abaratar a vida”.