Ovindeiro día 10 de abril cúmprense os corenta anos da morte de don Ramón Otero Pedrayo. Corenta anos é unha cifra emblemática; falábase antes dos corenta anos de Franco e don Carlos Alonso del Real, profesor xenial e un pouco tolo de Prehistoria e Arqueoloxía, contaba en Compostela o tempo por “franquenios” en vez de por séculos ou décadas. En calquera caso, corenta é o dobre deses vinte anos que, dicía Gradel en “Volver”, “no es nada”. Corenta son bastante; tempo abondo para ver cambiar o mundo e para que nos saian canas. E ben que cambiou desde o 10 de abril de 1976 ao 10 de abril de 2016.
Así e todo, creo que conviña volver, de cando en vez, aos clásicos. Sempre nos períodos de desacougo e tribulación é bo volvermos os ollos ao que foron raíces intelectuais, nacidas de sentimentos e desacougos, preparación e esforzo, pero fincadas na terra por ilusionada convicción. E non para gabanzas rituais -hai demasiado eco oco- senón para goce, lembranza ou reachegamento. Por iso a Fundación Otero Pedrayo vai ser xenerosa en actos neste mes que imos denominar “Abril Oteriano”.
Pero antes de lles contar en que vai consistir, por se teñen a ben xuntarse a nós nalgún dos actos, déixenme que empece por un par de lembranzas vinculadas, obviamente, ao solpor da vida de don Ramón. Primeira. Un día calquera da primavera de 1973 ou 74, meu pai levoume á casa da rúa da Paz onde Otero xacía encamado. O enorme embozo dunhas sabas blanquísimas, quedaba por baixo de dous brazos que me pareceron poderosas aspas de muíños que acompañaban ritmicamente as súas trementes palabras. Lembro varias persoas na estancia e algunhas palabras de cariño que non veñen ao caso. Lembro tamén ter visto algún manuscrito sobre unha mesiña antes de entrar no seu cuarto que me chamara a atención pola letra miúda e por non ter tachón ningún. Pareceume un home esmorecido pero enorme e vital e rodeado de xente que o apreciaba.
O segundo encontro foi radicalemente distinto. Era o día da inauguración do primeiro monumento a Castelao que se erguía en Galicia, co patrocinio dos galegos de América e o orgullo, incluso, do alcalde de Rianxo. Chovía a diolas dar. O paseo de Rianxo estaba ateigado de plásticos negros onde nos goreciamos. Otero, sentado nunha cadeira de madeira no medio, estaba rodeado por Valentín Paz Andrade, Emilio González Lopez, Ogando, Filgueira e moitos vellos e novos amigos. Era un día tristísimo aquel 27 de setembro de 1975. Franco aínda vivía, e o seu réxime viña de fusilar aquela mesma maña a cinco mozos de ETA e FRAP que opuxeran con inxenuidade sangue e violencia ó inmobilismo dunha ditadura que esmorecía. O ceo choraba. O país estaba paralizado. Un grupo de xentes mozas e non tan mozas trataban de que non se celebrase o acto. Pensei que o galeguismo histórico perdera pé da historia. Non era día para esa festa. En fin. O discurso de Otero foi lírico, de circunstancias, sen, obviamente, referencias a unha actualidade que, se cadra, Otero xa case non seguía. A Otero requiríano alí os seus amigos, no nome de Castelao, e el non sabía, non podía dicir que non.
En fin, este mes a Fundación Otero Pedrayo vai celebrar actos todos os sábados no Liceo, en sesión vermouth, de 12,00 a 13,15 para escoitar o que nos conten del amigos e admiradores e mesmo pescudar en facetas inéditas -como Otero e o cine- e incluso escoitar a súa voz. Si. O día 9 deleitarémonos cun discurso de Otero sobre Ourense as súas terras e xentes, dito en 1959 en Buenos Aires e que terei o pracer de lles comentar. Pero creo que o que máis lle gustaría a Otero sería a misa das nove e media na Catedral, o día 10, coa presenza da Coral de Ruada e a celebración de Serafín Marqués. Sen dúbida sentiríase como nos tempos nos que el asistía a esa misa dos “galeguistas” e logo á tertulia case monologal do Cortixo.
