Unha das secuencias que lembro con especial admiración do pensamento de don Ramón nos tempos derradeiros da súa vida produciuse a mediados dos anos 70 do pasado século, cando foi visitalo o entón ministro de Educación que se chamaba Cruz Martínez Esteruelas, lembrado por se-lo que introduciu ao remate do bacherelato o que logo sería a selectividade. Viñera a Ourense co gallo de visitar a Otero Pedrayo, que o recibira na súa casa da rúa da Paz, como adoitaba con tódolos visitantes fora quen fora. Alí estiven eu ducias de veces para falar para a radio ou a prensa. Xa teño contado que eu lle gravaba de cando en vez mensaxes para as comunidades galegas de América ou en datas importantes da historia de Galicia, e que todo ese material se atopa a dispor de quen queira escoitalo no Arquivo Sonoro do Reino de Galicia en Compostela.
Na reunión co ministro de Educación, don Ramón díxolle unhas palabras que seguen a resoar no espazo infindo da nosa cultura: “Salve o latín”. Doíalle ao noso petrucio o retroceso crecente da lingua nai no bacharelato e o retroceso que elo representaba no baseamento de tódolos saberes humanísticos, literarios e mesmo xurídicos, pois entendía que xunto co Dereito Romano o latín representaba a fonte segura da que beber para alimenta-las linguas romances como a nosa e todo o que ó redor delas viñera logo.
Nunca vira eu na miña vida a Don Ramón tan serio, tan dramático, diría eu, tan afervoado de pensamento como daquela, “naquela feita”, como escoite algures a un alcalde do Chan de Amoeiro. Uns días antes daquela visita, estando eu facéndolle unha entrevista, Otero Pedrayo díxome que ás veces se sentía “como un pantasma do século XIX”, como si fora o último resistente dunha forma de entender os valores esenciais do que somos. Mais, como era home de humor, engadía que debería de ser causas das súas doenzas: “Me amolan unhas cousas que se chaman divertículos que deben de ser unns trasgos burleiros”. O que tanto o mancaba e levaba con humorismo eran bolsas pequenas e abultadas que se poden formar no revestimento do sistema dixestivo. Despois dos 40 anos, e raramente causan problemas, menos neste caso.
Baixaba renqueando pola rúa do San Miguel ata a do Paseo e logo sentábase xunto a unha fiestra no Café Miño, según entrabas á dereita. Alí o agardaba, si non viña xa con el, o seu amigo inseparable, “Leuter” (Eleuteiro González Salgado). Don Ramón pedía un “vermout” e ás veces dicía: aquilo de que se sentía coma un pantasma do século XIX. “Que se deixen de tantas homenaxes, parece que me queren castigar por ter vivido tantos anos. Eu o que quero é que me deixen traballar e, cando morra, que me leven uns bos curas, dos de antes, que me boten responsos en latín e en galego”. Pouco a pouco, os amigos e os parroquianos arrexuntabanse ó seu redor e, a impropia hora do mediodía, facíase unha tertulia que duraba preto das dúas, en que don Ramón voltaba para a casa paseniño, saudando a todo o mundo, ás veces acompañado por María Teresa Cortón, amiga da familia e inesquecible mestra.
Outras veces, cando vivía doña Xosefina, don Ramón collía o autobús para Amoeiro. Tódolos empregados da empresa coñecíano ben. Encantáballe parolar cos campesiños a ía describindo a paisaxe tan querida e familiar: “Mira que penedo. De rapaz andaba eu por esa Fraga, alí atopei un niño de paxaros”. Si quedaba na súa casa da rúa da Paz, de Ourense, cada tarde recibía algunha visita, xa fora dun amigo ou de algún xornalista que tanto recurríamos a al con calqueira ocasión. Don Ramón recibía nunha habitación pequena, xunto a mesa camilla. Non cumpría cita previa. Chegabas, chamabas e xa estaba: “Que me conta meu querido amigo, que o trae hoxe por aquí?”. Pouco importaba o motivo da visita, don Ramón acababa falando do que lle petaba ou apetecía: do Pai Feixoo, o seu tema preferido; da epidemia de iloxera que arruinou a medio Ourense, de Pardo de Cela, de quen quería escribir unha novela; do seu tempo no Instituto, dunha chocolatería que había preto da súa casa, da toma da cidade polos franceses. E logo, cando remataba a entrevista, disculpábase: “Perdoe, porque a miña erudición é pouca”. Formidable don Ramón e que privilexio telo coñecido e pasar tanto tempo rente súa!
