Xa non é a primeira vez que abordo o tema. Cal é o da incorporación de termos netamente casteláns a textos galegos. Hibridismo idiomático do que temos abundantes mostras en refráns, coplas, romances, cantigas, panxoliñas, maios, poemas relixiosos... Mesturanza desconcertante debida a distintas causas: por esixencias de rima, por non encontrar á palabra galega axeitada, por cuestión de respecto coa persoa/santo aludidos (e cos que houbese que empregar unha linguaxe máis “fina”), por tradución parcial dun texto castelán, por arremedar a fala dun suxeito ridículo... En fin, vaian uns cantos exemplos.
“Santa Eugenia tiña tres fillas // unha no monte outra na fonte // e outra na casa que todo lle ardía.// Pasou por alí Santa Irene e díxolle // Qué se lle fará, qué se lle faría // Bendicila e cuspiñala tres veces ó día // para que este queimado non corra nin labre // e veñan a ben e amor // las llagas de nuestro Señor”.
“Tente chuvia e vente sol // polo camiño de nuestro Señor // Tente e detente, no mates a la gente // que está anubarrado”.
“A la una anda la mula // a las dos andamos nós // a las tres o marqués // a las cuatro o maragato // a las cinco pégoche un brinco // a las seis cantámosche os reis” ....
“Arrubín,arrubín // polun pino arrubín // no pino un nino // no nino un pelo // no pelo tres ovos // Un era blanco, outro era negro e outro colorado // Al coger el blanco me quedé cojo y manco // al coger el negro me quedé cojo y medio y al coger el colorado // me quedé escalabrado”.
“O paraugas do Xosé // é un paraugas moi malo // Si le caen cuatro gotas // ya se le humedece el palo”.
Os anteriores, coa excepción do “paraugas de Xosé”, son ditos e letras que, cando eu neno, aprendín no meu pobo (Viladerrei), e dos que gardo algún recordo. Agora ben, para quen puidese estar interesado nesta cuestión, eu recomendaríalle un texto que inclúe centos de casos. Estou a falar do libro “Literatura popular de Galicia” do que é autor o ourensán Juan Antonio Saco y Arce (1835-1881), no que recolle coplas, panxoliñas, romances, contos e refráns galegos. Libro moi curioso, editado no ano 1987 (con estudo preliminar do catedrático Juan Luís Saco Cid) e do que, deseguido, lles ofrezo unha breve mostra.
“Se o casar fora dun día // ou tan xiquera dun ano // pero como é para sempre // Dios nos tenga de su mano”.
“Mala murriña mate ós homes // e por todos non o digo // para uno que me toca // sabe Dios y mi marido”.
“O gato y o rato // fóronse pelexar // detrás do Monte Alegre // houbéronse matar // Aunque soy mayo // también traigo dientes // y a mis compañeros // los trato de valientes”.
“Hoy tres de mayo // es día de primor // cando ó pregoeiro // lle diron un tambor”.
“Con licencia dos señores // y de la gente de bien // que lles quero preguntar // ¿este galán a qué ven?”.
(Falando dunha oración): “Quen a sabe e non a dice // quen a oíu e non deprende // o día do gran Xuicio // verá lo que le conviene”
(“La rana y el sapo): Estando la rana // debajo del seixo // vino el sapo // y le dió un beixo”
