Tiña que escribir algo sobre "os de Nós" en non se me viña nada á cabeza. Entón decidín baixar dun andel -dos xa moitos que xalonan, que marcan a miña casa, tamén o meu vivir- o primeiro volume dos tres que compoñen a "Historia de Galicia"; da que dirixiu Otero Pedrayo e foi editada en Buenos Aires, no hoxe lonxano 1962, pola mesma Editorial Nós. Nel trátase d'A Terra e d'O Home. Non é de fácil manexo. Os tres volumes pesan un total de nove quilos e douscentos gramos. Imaxínenos. Arredor de tres quilos cada un deles. Non se preocupen. Non lles vou referir, un por un, quen foron os que os escribiron, quen os que fixeron ese compendio do que somos e de que como contemplamos o mundo.
Escribiu Risco que se " ti dis: Galicia é ben pequena, eu dígoche: Galicia é un mundo" ; razón non lle faltou ningunha. Ese mundo colle neses tres volumes. Lástima que non puideran ter escrito e editado máis. O terceiro volume ven dedicado "á esgrevia memoria do patriano D. Manuel Puente". Eles, os de Nós, ben sabían por que. Os máis de nós xa nin o recordamos.
Logo que baixei eses tres volumes e os acariñei como se pousara a man no lombo dunha persoa amada ou deixara esvarar a xema dos meus dedos pola meixela dunha miña filla, calquera delas que, sendo aínda nena, estivese a botar unha sestiña na amena placidez dun seranciño de outono, acordei sacar doutro andel, dun dos máis altos da biblioteca, alá onde ninguén o pode coller se non é empoleirándose no cima dunha esqueira, a primeira edición de "Sempre en Galiza" a da Edición "As Burgas" do Centro Orensano de Buenos Aires, Belgrano 2186, 1944.
Unha persoa, quero dicir un escritor ou unha escritora galegos sendo da miña idade -non todas, nin todos, pero tampouco non poucas nin poucos- é fillo "dos de Galaxia" e neto dos de "Nós". Galicia segue sendo todo un mundo pra todos nós. Sen embargo coido que foi lóxico, senón lóxico, si esperable e mesmo necesario que, nalgún momento, se comezase a reclamar a aparición da novela urbana, do aboiar da cidade nas nosas prosas. Foi lóxico, pero os resultados diríanse patéticos.
Qué mundo se recolle nas máis das novelas que se ativeron a ese reclamo, as que sucumbiron a ese chamado a prol da "modernidade" ó parecer tan desexable? Un rapaz galego feito un brégolas, percorrendo a rúa viguesa d`O Principe, coa viseira da gorra protexéndolle a caluga e os pantalóns vaqueiros deixándolle asomar a raigada, mentres camiña bamboleándose coma se fose un rapaz de cor a punto de entrar nun arrabaldo de Bostón, non da a impresión de que estea a universalizar o noso pequeno mundo, si, pequeno, pero cabal e completo., tanto ou máis ca o do rapaz desfarrapado. Balbino é universal.
É curioso constatar quen foron os de Nós, de que estratos cidadáns xurdiron, que estudos culminaron, de que familias procedían e como souberon habitar o mundo cabal do que provimos todos. Fixérono sen deixar de outear o resto do mundo, dos mundos. A Risco, en Madrid, alcumárono de Tagore. Fixerono así cando ninguén alí sabía quen era Rabindranaht Tagore, o poeta que Risco xa coñecía e frecuentaba de vello, a través das súas preocupacións intelectuais de entón. Deixaron de chamarllo cando Tagore recibiu o Nobel. A segunda tradución que se comezou no mundo do libro que habería revolucionar a arte de novelar, o "Ulyses" de James Joyce, foi obra de Otero Pedrayo que se decatou axiña da importancia da novela do irlandés. Ambos seguiron sendo de aldea, de Cimadavila este, aquel do Castro de Caldelas. Levábana no sangue.
Sen tradición non hai cultura e sen cultura non hai país. Quixemos a novela urbana, xa a temos, si, e algunha é moi boa, pero de igual xeito que pra escribir é preciso manter un pé na realidade e outro máis pousado no estribo de Pegaso, o cabalo dos soños, na imaxinación, é necesario manter o coñecemento de todo canto nos precede sen renegar nunca del. Nunca.
Quen se acorda hoxe daqueles homéricos colectivos traballos consistentes en se imaxinar a Galicia do ano 2000? Que teñen que ver co que nos deparou o devalar do tempo? Non somos, non fomos quen de nos reinventar, tal e como se pretendía, senón que mesmo chegamos a dicir que vivir na aldea é "unha porquería", vendo mesmo de nos diferenciar dos que nos precederon que o parecer foron "desertores do sacho" incorrendo así no que Ramón Lourenzo, en segundo de comúns, nos aprendeu que se trataba dunha discordancia deliberada porque non sempre é certa aseveración tal, relacionada con máis tipos de angazos que o do propio chistiño, tan noso e tan "daquel tempo", nos suxire.
Somos netos "dos de Nós", que non inauguraron unha nin unha soa estrada; pero foron quen de reabrir nun camiño, choído que fora polos séculos; escuros que resultaron por mor dunha intrahistoria que non foi exactamente igual á de todas as historias do resto de todos pobos do planeta, pero que é a nosa e sobreviviu nas aldeas.
Confeso que me sinto neto deles, que me quero neto deles, que boto en falla as carballeiras e os soutos de castaños baixo o dourado sol do outono, as leiras cultivadas todo ano, as rías limpas e cheas a fartar de peixes e centolas, por non seguir soñando, e que comezo amar ós ingleses que se instalan nas nosas aldeas, provistos de wifi e de e-mail, de instagrans e de twiters, pra habitar así o mundo que alguén decretou irrecuperable e outros se empeñan en que o sexa.
Manifesto, unha vez máis, o meu noxo polos eucaliptais; a xenreira que le teño ás mimosas malia o seu doce arrecender do inverno; bendigo as cornas coma liras das vacas cachenas e a forza dos bois caldeás; amo os valos de pedra, estrano as corredoiras e mesmo estrano as sinais que deixa o raposo enriba das pedras dos camiños cando defeca enriba delas e nos da sí noticia do seu paso; amo as vacalouras e as barbantesas, estraño ás píntegas, choro polas martuxas e as doniñas e gustaríame volver ver as oropéndolas e as grulas e, mesmo e sen que me apuren moito, daría días de vida por ver de novo a lagoa de Antela pra poder agardar de noite a ver se é certo, ou non, que entre o lusco e fusco que segue á noite de San Xoán, emerxan as eclesiásticas torres da cidade de Antioquía, deixando escoitar as súas doces badaladas, daquela do solsticio de verán, alí cerquiña de Allariz, mesmo o pe do monte Penamá. Amén.
