Unha escala de peixes é unha escaleiriña para que estes animais acuáticos remonten o río, especialmente cando hai encoros. Tras este sistema hai moita matemática e toda unha declaración de intencións: a vocación de resolver problemas para mellorar as cousas. Neste caso, que os peixes non afoguen. A escala de peixes é só un de tantos proxectos que María Elena Vázquez Cendón (Ourense, 1966) liderou ao longo dunha extensa traxectoria de investigación e divulgación que acaban de recoñecerlle co premio María Josefa Wonenburger, por ser unha referente no seu ámbito. Doutora en Matemáticas, é a decana da única facultade de Galicia que imparte esta disciplina, en Santiago. A súa historia de paixón coas matemáticas empezou de nena, porque era a filla do xastre e caíanlle as propinas, que tiña que repartir cos irmáns. Aínda que daquelas, e ata un mes antes de empezar a universidade, tiraba máis pola Física. Agora son outros nenos os que descobren as Matemáticas, en parte, gracias a ela: Martín Padrón, ourensán que acaba de participar na Olimpíada Internacional de Matemáticas, escribiulle o seu primeiro correo electrónico a Cendón cando só tiña 10 anos. Agora, coma ela, a súa historia saiu na prensa en varias ocasións. “Martín foi un dos que me felicitou polo premio este fin de semana”, presume a matemática.
A Unidade de Muller e Ciencia da Xunta, que lle entregará o galardón o próximo día 20, tivo en conta a súa carreira investigadora e o seu compromiso coa divulgación á fronte do proxecto de Estímulo do Talento Matemático (Estalmat-Galicia). Máis de 300 mozos de toda Galicia se anotan a esta iniciativa. Só 30 elixidos desfrutan das matemáticas, durante 20 fins de semana ao ano na facultade que dirixe Cendón. Esta xesta é un dos logros que máis feliz fai á matemática ourensá.
O río dentro
Outra das cousas das que presume María Elena Vázquez Cendón é de Ourense. Aprendeu as matemáticas no antigo colexio Sueiro e despois no instituto de As Lagoas. “Hai moitas persoas con raíces ourensás vinculadas ás matemáticas”. De feito, esas raíces poden estar detrás dun elemento común das súas investigacións: a auga. Ten traballado con equipos de México en sedimentación, análises do movemento da auga nos ríos, aplicacións nas rías galegas, prevención en rotura de presas e as citadas escalas de peixes. “Agora que lle estou dando voltas ao discurso, ser ourensá e vivir ao lado do Barbaña e despois nas Lagoas, pode ter algo que ver. De feito, o primeiro traballo que fixen no instituto foi ir á presa de Velle a coller datos para coñecer o caudal do río, ao longo de varios anos. Daquelas non había tecnoloxía e facíase todo a man. A xente de Ourense levamos o río dentro”.
Para Elena, “o máis apaixoante é poder aprender con xente doutros ámbitos, escoitar o problema e traducilo a solucións matemáticas”. Tamén se emociona con levar un premio co nome de María Josefa Wonenburger, matemática á que coñeceu moito. “As referentes son moi importantes e o ‘eme’ de muller conéctame con María Josefa”. O ‘eme’ de María Elena Vázquez Cendón tamén a conecta a ela coa Facultade de Matemáticas que dirixe e na que rachar a fenda de xénero tamén é cada vez máis posible. Coma os peixes que logran remontar o río con axuda, as mulleres matemáticas que se forman en Galicia xa son máis que os homes. As referentes, coma María Elena Vázquez Cendón, seguro que teñen moito que ver.
