Muzalha, unha ama de cría do S. X

A confluencia de tres novas de imperiosa vixencia como son o paso do Ramadán polo que transita arestora a comunidade islámica, o centenario (o día 12) da capela mozárabe de San Miguel como Monumento Histórico Nacional e o revoltallo mediático montado arredor da que (con un ou outro encaixe legal e en canto o sino vital llo permita) será a senil ama de cría dunha nena xerado nun ventre de aluguer, trouxéronme á idea á liberta Muzalha, unha muller que tamén foi ama de cría, pero alá polos inicios do século X. Dende que o mundo é mundo é evidente que ten habido mulleres que se dedicaron a amamantar fillos alleos. Os motivos teñen sido basicamente dous. Ou porque as nais biolóxicas, por eivas fisiolóxicas obvias, non podían facelo. Ou por meras circunstancias de carácter estético ou social, que facían que as mulleres dunha escala superior optasen por non dedicar o tempo da lactancia ás súas criaturas senón a outros mesteres e, como consecuencia, subrogasen esa responsabilidade nas súas escravas, nas súas criadas ou nas súas serventas. Pois ben, aínda sen ser comparable, porque a secuencia informativa que nos ten amosado estes días a actualidade vai moito máis alá do mero amamantamento dunha criatura e acada un estado superior no debate ético e moral, propoñéndonos unha reflexión sobre a comercialización ou non dun ser humano coa base xenética dun fillo morto, o asunto tróuxome á memoria a figura desta muller, probablemente portuguesa de nacencia pero ourensá de adopción cando nin sequera existía a provincia de Ourense. Quen foi, logo entón, a tal Muzalha para merecer retrato nesta singular e ourensá galería? Para sabelo debemos desembeleñar a liña do tempo ata o ano 907 da nosa era, viaxar ata un lugar coñecido como Cela, na aba de solpor do “Monte Córdova” (din os cronicóns, a cinco leguas da cidade de Porto) e adentrármonos no ledo casal da condesa Aldara Eiriz, que acaba de ver nacer un fillo ó que lle poría de nome Rudesindus, mentres seu home -o todopoderoso conde Gutier- se batía contra “o infiel” nos campos de batalla das veigas e socalcos aínda non construídos do río Douro. Un “infiel” de cuxa casta debía proceder a tal Muzalha, quen -soa ou en familia- no fragor das liortas fronteirizas, acabou sendo tomada prisioneira polo exército do conde, formando parte do círculo servil da devota Aldara e encargándose da crianza do pequeno Rudesindus mentres a condesa daba conta do alumeamento doutros dous fillos e dúas fillas e atendía as “cousas do pazo”, polo que a moza foi traída polos condes ó solar nutricio de Vilanova dos Infantes. Os anos e unha formación privilexiada, tutelada por diversos membros da que probablemente foi unha das familias máis importantes do reino leonés, no que estaba integrada a Gallaecia do século X (non en van o historiador Manuel Carriedo contabiliza nela a presenza de dez reis, seis raíñas e sete bispos), convertirían ó primoxénito dos Menéndez-Eiriz no prestixioso Rosendo que exerceu o episcopado de Mondoñedo con tan só 18 anos e, por extensión, o de Dume (na actual diocese de Braga), que fundou mosteiros e que denantes de exercer como bispo da iniciática diocese preapostólica de Compostela -naquel momento asentada en Iria- e ser nomeado virrei para defender o territorio das incursións normandas, no ano 935 mandou construír nas terras de Vilar o que no seu propio testamento definiría como “unha obra marabillosamente edificada” e que non foi outro có mosteiro de Celanova, do que hoxe tan só se conserva a enigmática capela. Unha liberación dotada con “una vaca con su ternera, un buey, así como varias villas” Quen di que os arcos de San Miguel non foron unha homenaxe á ama de cria. Da existencia da moura Muzalha no privilexiado relato da historia non habería o máis mínimo rexistro se non fose porque no ano 943 (sete anos despois de asentar a fundación monacal, darlle acobillo ós primeiros monxes e colocar á fronte deles ó abade de San Estevo de Rivas de Sil, o seu admirado Franquila), o acreditado Rosendo non decidise entregarlle á comunidade monástica tódolos bens acumulados ó longo da súa traxectoria, máis todos aqueles que por vía de herdanza paterna e materna ou por concesión familiar, lle foron concedidos para apoiar o ambicioso proxecto fundacional. Con tal motivo e a vida cruzándolle o ecuador (contaba 35 anos), Rosendo Guterres emite un singular documento que hoxe conforma o coñecido Tombo de Celanova (que se custodia na exclusiva sección de códices do Arquivo Histórico Nacional e foi transcrito hai tres décadas polo medievalista José Miguel Andrade Cernadas) no que acorda “manumitir” -é dicir, liberar- “á súa escrava Muzalha, a quen, ademais, entrega diversos bens materiais e varias propiedades territoriais”, segundo resumo do literal transcrito polo propio Andrade Cernadas. Un resumo que nos leva ó historiador Carlos Andrés González Paz e ó seu traballo “Sarracenos, moros mudéjares y moriscos en la Galicia Medieval”, para sabermos que “en ninguna parte del documento se indica su condición de esclava sino que se dirige a ella como ‘liberte mee Muzalha’, es decir que Muzalha ya era liberta y había sido previamente manumitida, bien porque el mismo prelado u otro propietario anterior la hubiera manumitido, bien porque sus antepasados, seguramente esclavos de guerra, ya hubieran sido libertos, puesto que tal condición jurídica se heredaba”, e que no caso da biógrafa de Aldara, Carmen Pallares, en “Ilduara, una aristócrata del siglo X”, lévaa a afirmar tallantemente que “la liberta Muzalha” era a “ama de cría de San Rosendo”. É doado supoñer que debido ó afecto trabado con ela ó longo do tempo, ademais de outorgarlle liberdade plena e “para que pueda vivir con dignidad”, o bispo decidiu adxudicarlle “una vaca con su ternera, un buey y lo que le corresponda en varias villas situadas en Caldelas Pinaria, in Sallares Geentum, in Bubale, Mauregati, Vizamondi, Viduas et Fraxaneto”, lugares non tan identificables como é, en Portugal, “la villa de Leça”.