Ruíz de Padrón e a Santa Inquisición

Vilamartín de Valdeorras -e, dun xeito especial, o Instituto de Estudos Valdeorreses- sempre o teñen mantido na memoria local. Sen embargo, coma tantos, alén da bisbarra oriental é un auténtico descoñecido, por máis que chegase a debater co mesmísimo fundador dos Estados Unidos, George Washington e a establecer amizade co polifacético inventor Benjamín Franklin. E non só iso, senón a ser quen de “atacar frente a frente hasta exigir su total abolición”, a “la horrible, cruel y tenebrosa Santa Inquisición”. Hai tempo que teño creada unha carpeta no ordenador co epígrafe “ourensáns de fóra”, na que vou arquivando figuras que transcenderon ó seu tempo e que aínda que non naceran nalgún lugar da provincia, si mantiveron unha íntima relación vital con ela, polo que, por máis que non sexan ourensáns de nación si que podemos consideralos tales, pero de condición. Neste rexistro tiña unha subcarpeta (agardando o momento oportuno) deste personaxe tan admirado en Valdeorras e na illa da Gomera como descoñecido no resto do mapa insular e peninsular, que naceu dous días antes do San Martiño de 1757 -precisamente en San Sebastián de la Gomera- e a quen lle concederon esta semana a condición de “Valdeorrés ilustre”, razón que me deu pé para desempoala e afondar nos méritos que este monxe exclaustrado atesourou para pasar á historia contemporánea do pobo español. Formado baixo o hábito franciscano en Tenerife e colocado moi novo no envés da sociedade, é dicir, no ámbito dos que ollan o que acontece ó seu redor con mirada crítica, tamén moi pronto se viu protagonista dalgúns episodios que lle recomendaron dar o salto a outras terras nas que puidese respirar mellor, decidíndose pola Habana, onde residía un seu tío, así mesmo franciscano de confesión. Pero a mar bravía non quixo que arribara alí e unha navegación ó pairo como consecuencia dun temporal caribeño mudoulle a ruta cara o norte, varando finalmente na costa de Pensilvania, en cuxa capital, Filadelfia, os actuais pais da patria estaban xestando o nacemento da nación americana. Segundo el mesmo relata nun discurso pronunciado moitos anos despois perante as Cortes de Cádiz, esa primeira experiencia e o contraste intelectual de pareceres con aqueles protestantes e masóns americanos, provocoulle o primeiro desengano respecto de postulados que tiña interiorizados por dogma, como foron a escravitude e a Inquisición e que prometeu combater con toda a forza de seu cando volvera pisar solo español. Tardou catro anos en facelo, cun breve paso pola Habana, que o impulsou -ó chegar a Madrid- e implicarse na política liberal, sen renunciar ós principios católicos nos que fora formado, pero abandonando o hábito franciscano e non sen denantes estudar ciencias exactas e aprender varios idiomas para viaxar por Europa. (Paga a pena lembrar que está en 1802!) Nomeado sacerdote, a primeira parroquia que lle asignan trasladouno a Quintanilla de Somoza, unha pequena aldea maragata dos montes de León e de aí -por oposición- a Vilamartín de Valdeorras, que se converteu no seu refuxio e no seu repouso final cando chegou. Antes diso tivo tempo de poñerse á fronte da resistencia contra “o francés” cando Napoleón mandou as forzas de ocupación e, en 1811, formar parte das Cortes de Cádiz representando a Canarias, onde pronunciou o valente alegato no que esixía a abolición da Inquisición, causa pola que pasou por méritos propios á historia, pero tamén pola prisión. O discurso tivo lugar en sesión plenaria o 18 de xaneiro de 1813, contendo afirmacións do tipo: “he sido muy moderado, pues si hubiera pintado a este Tribunal tal cual ha subsistido, habría formado un cuadro horrible y espantoso, que estremecería a la humanidad y me expondría a no ser creído por las generaciones futuras”. Aínda que renacería por dúas veces, o Tribunal da Inquisición sería abolido o 22 de febreiro, só un mes despois da súa alocución. Uns encontros en Filadelfia cos pais da patria americana, Franklin e Washington Casa natal de Ruíz de Padrón na illa da Gomera e retrato do personaxe. Aínda que as súas ideas revoaron sempre arredor do liberalismo no marco do respecto á fe católica, a súa evolución intelectual e a traxectoria política futura foron resultado casual daquela tempestade que derivou a traxectoria do barco cara as costas de Pensilvania, o que lle deu pé para coñecer a dous dos pais da patria americana, Benjamín Franklin e George Washington e para decatarse do dano secular que a Inquisición lle tiña feito á relixión católica. Este é o seu relato: “Yo puedo además hablar por desengaño y propia experiencia. Habiendo salido de mi Patria, una furiosa tormenta me arrojó a las costas de Pensilvania, después de un peligroso naufragio, y arribé a la Filadelfia, ciudad principal de los Estados Unidos. Varias conexiones me proporcionaron el conocimiento y amistad del célebre Benjamín Franklin, hombre inmortal por su filosofía y ciencia diplomática. Más de veinte ministros de las iglesias protestantes concurrían a las tertulias de aquel ilustre filósofo. Estas mismas conversaciones se repitieron en casa de Jorge Washington y cuando todos me arguyeron con la Inquisición como un tribunal despótico, sanguinario, cruel y contrario al Evangelio, no supe qué responderles...” Casa natal de Ruíz de Padrón na illa da Gomera e retrato do personaxe. “Entonces -recoñece o prelado- me vi forzado a confesar que la Inquisición era un tribunal específicamente humano (...)” e -a proposta de Washington- “me pronuncié en público y no dificulté en predicar en la iglesia católica de Filadelfia”. O sermón foi traducido ó inglés e logo propagado “en las provincias de Nueva York, Meriland..., hasta Baltimore”. Tralo éxito americano, non é de estrañar, logo entón, que a súa vida decorrese coa máxima de acabar coa institución do Santo Oficio, rematando no discurso plenario das Cortes de 1813, onde obtivo a primeira vitoria. Pero coa restauración monárquica de Fernando VII foi denunciado en Astorga e sufriu un proceso penal de catro anos baixo a acusación de atentar “contra el Santo Oficio”, do que acabou absolto, retirándose “a su abadía de Valdeorras, donde pasó apaciblemente el resto de su vida (ata o 8 de setembro de 1823), admirando probablemente a sus contertulios con el recuerdo de sus aventuras, mientras a su alrededor seguía la lucha entre las dos Españas”.