Alguén regaloume, hai tempo, un libro que se me despistara sabe deus por onde e, digamos que milagrosamente, veu dar nas miñas mans onte pola note. Fíxoo sen que eu soubera onde se marchara e ignorase como retornara. Chego de viaxe e o caso foi que apareceu, de súpeto, enriba da miña mesa do escritorio. Así, sen máis.
Contempleino un tempo, propiciado pola sorpresa, mentres me preguntaba que fai este eiquí; logo, o que me preguntei foi quen mo regalara. Pero isto último fíxeno non sen antes comprobar que xa tiña impreso o meu ex libris: un debuxo de Siro, un Griffon, que leva comigo vinte e sete anos. Seguro que foi alguén que hoxe xa peitea canas, alguén interesado polo tema e sabedor de que servidor, por ler, lee ata os prospectos das medicinas, as instrucións dos desatascadores de tubarías e outros folletos así de interesantes e habitualmente prolixos.
O libro é groso, está editado por Taurus, titulase “Delirio americano” foi escrito Carlos Granés e ten a contextura dun adoquín, dun ladrillo ou de calquera outro elemento construtivo similar; pero lese moi ben según o advirte Javier Cercas nunha breves liñas que escribiu encol do libro e se nos fan saber na faixa exterior pra que nos animemos. Eu animeime de contado.
Tanto me animei que fixen como o fillo dun que foi xefe do meu pai; un rapaz tan espelido, tan espelido que chegada a hora de aprender idiomas sempre pretendía, con absoluta seriedade, comezar pola última lección e ir retrocedendo dunha nunha deica chegar á primeira de todas, xusto momento no que pra sorpresa das xentes e pese a ser aínda a primeira lección do correspondente manual de texto dominaría a lingua da que se tratase. Un pirandargallo intelectual.
Según recordei o escrito no parágrafo anterior veume á cabeza a figura inxel de Don Juan de la Coba de xeito que non resistín a tentación e antes de comezar a ler a cerca do “Delirio americano” recuperei do andel no que descansa un daqueles libriños que editaba Carlos Casares - facíao pra agasallar con eles ós amigos chegados os derradeiros días de cada ano- no que se trata dos delirios do xenial inventor ourensán do trampitán, do pirandargallo e outros artefactos lingüísticos ou aerostáticos de índole semellante. Eran, son, libriños do tamaño dunha caixa de mistos dos de antes, breves e intensos coma o lume que brotaba deles, que non son relacionables, en absoluto, con estoutro de Carlos Granés que nos ocupa mentres axuda a que escribamos un destes dominicais artigos, sinxelos coma homilías dun cura de aldea, de un daqueles consagrados pola breve, inmediatamente despois de finalizada a contenda incivil que todos coñecemos como a Guerra Civil española do 36 porque haber xa houbo outras. Tornemos ó rego. Comecei lendo o índice e decidíndome ó que lles dicía de xeito que comecei a súa lectura pola páxina 515 epigrafada co subtítulo “La muerte de Fidel Castro y el largo siglo XX latino americano”.
Houbo un tempo no que -o que son as cousas!- moito se me preguntaba a min por Cuba, coma se eu fose un cubanólogo conspicuo e resabido, mesmo se diría que esgrevio e algo sentimental. Todo por culpa daquela longa entrevista que este ousado escritor lle fixera ó líder da Revolución Cubana. Unha revolución da que, de coma case que todas elas, por non dicir que e todas, se pode dicir que quedou pendente ou cando menos inconclusa. Unha revolución que a tantas xentes, de tantos de tan distantes e distintos lugares, inspirou todo ó longo da segunda metade do século XX e unha entrevista, esta miña, aparentemente inocua: quen foron seus país, como eran os xesuítas cos que estudou, cousas así polo estilo, moi sinxelas, moi inocuas nun principio que acababan por desvelar como non era o líder revolucionario por antonomasia e deixaban algo contrariados a non poucos dos seus lectores, mentres o libro non circulaba por Cuba ó ser considerado contrarrevolucionario.
Agora leo, no libro que da pe a todas estas consideracións, a reacción que os escritores hispano americanos (ibero americanos se o prefiren, pois iso de latino americanos vénseme antollando un subterfuxio francés, equivalente ó ianqui de chamarlles aztecas ós mexicas) presentes na Feira do Libro de Guadalaxara, México, tiveron cando chegada a hora do pequeno almorzo de primeira hora do día souberon a noticia: seguiron desaxunando coma se nada, cheos de indiferenza, alleos a laios ou a celebracións de ningún tipo. O tempora o mores.
Agora vou ter que ler o libro enteiro, comezando polo principio. Pregúntase Granés que é o que quedou de Fidel logo da súa morte e sinala que probablemente os versos de Jose Martí cos que o gran líder revolucionario comezou e mantivo a súa andaina revolucionaria. Non sei se iso é o que constituirá o delirio americano, o de Castro, pero tamén o de Chávez, tamén o de Ortega e o de tantos outros que nos poden facer pensar que abonda cos versos de Martí convertendo en innecesarios os feitos de líderes tan significados, de ditadores tan fríos e meticulosos, de feito que se puideran considerar desaxustados coa calidez dos países que someten ós seus designios e ós seus caprichos.
Chegaba cos versos de Martí, é certo; pero a responsabilidade non debe ser atribuída tan só ós sudamericanos, tampouco e soamente á herdanza da colonización e da cultura, dos hábitos e costumes levados por España a aqueles países nos que é certo que cometeu algunha que outra falcatruada, pero non é mentira que ó tempo deixou cultura e universidades, ciencia e tecnoloxía, lingua e fillos, todo concordante co tempo no que o fixo, algo que a outros imperialismos nin se lles ocorreu intentar. O que tamén pode explicar a sucesión de revolucións pendentes que agora tanto nos aflixen.
