Creo que xa lles teño comentado que o lugar no mundo onde me sentín menos estranxeiro foi en Cuba; mesmo puiden ter afirmado que alí sempre me sentín como na casa. Tamén que hai lugares da península ibérica, e non precisamente en Portugal, nos que me sinto máis estraño do que me sentín en Cuba.
Téñome preguntado a que se pode deber esa sensación, máis ca ese sentimento, todo hai que dicilo, de que en Cuba me sinta na casa e de que non me sinta o mesmo en tódolos lugares de España. Non lles é o mesmo a España de María la Portugesa, a que cantaba Carlos Cano, que a España de Jaén ou de Murcia, por lles poñer un caso. Ou o Cádiz da habanera que cantaba tamén Carlos Cano, con letra de Antonio Burgos; a mesma que di que: "La Habana es Cádiz con más negritos; Cádiz, La Habana con más salero". Pero non desboten a presenza e maila esencia que os galegos deixamos en Cuba.
Non é que os cubanos repitan aínda hoxe que os galegos somos máis ca deus, porque deus atinou a facer xentes de raza branca e xentes de raza negra, mentres que os galegos acertamos a facer as mulatas (dino eles, non eu, non me digan nada) e coido que tamén os mulatos. Non sigo porque podo acabar como a viñeta de Kiko da Silva: "Bos días a todAEIOUs!"
Dito e perdoado o anterior convén non esquecer que foi tal a integración nosa en Cuba, a dos galegos, que fomos os únicos admitidos nas sociedades secretas dos escravos negros, nas chamadas ñáñigos. Quere isto dicir que chegamos a desempeñar os traballos que nin os mesmos escravos negros desempeñaban; ou sexa, que deixamos en terra cubana o noso sangue, derramámolo, explotados ás veces por máis dun galego coma foi o deputado Feijoo que Deus teña onde lle conveña. Fomos e somos tan importantes na illa caribeña, na terra dos cohibas, que aínda hoxe os españoles son, todos eles, chamados galegos. Isto último sucede tamén na Arxentina, é certo, pero á catalogación dos españoles coma galegos acompáñana a dos italianos coma tanos, a dos árabes coma sirios e así algunha que outra máis que eu agora non recordo.
Metidos xa en fariña atrévome a confesar que no lugar do mundo onde máis intensa e frecuentemente me recordaron a miña condición de estranxeiro foi en México. É certo, como non é mentira que tamén foi en México onde recibín un dos agasallos máis fermosos que xamais puidera imaxinar. Sucedeu en Tlaxcala, a terra dos tlaxcaltecas, os que foron decisivos á hora de que Hernán Cortés con tres centos de homes e maila axuda duns cinco mil tlaxcaltecas vencera ós méxicas liberando a aqueles do xugo centralista ós que os tiña sometidos Moztezuma. Isto dos centralismos vailles por barrios e élles cousa antiga.
Estaba eu falando nunha dependencia universitaria tlaxcalteca, logo de ter aturado uns días antes, nunha facultade de Guadalajara, unha absoluta falta de cortesía de parte do seu profesorado, xa saben o de gachupín e cousas desas, logo de tres horas de coloquio cos alumnos que foron os que coa súa actitude me fixeron esquecer a profesoral ofensa padecida; ou sexa que viña queimado.
Tan queimado viña que, acaso sen que viñera moi a conto, xa en Tlaxcala, no medio da miña intervención, comentei que a recorrencia no tema do gachupinado era entendible nos tempos da independencia da metrópoli, como argumento e arma política, tamén de concienciación, pero que douscentos anos despois iso carecía de sentido ningún e que era absurdo teimar na independencia de España e de quen se tiñan que liberar era dunhas cantas realidades propias que no me cortei nada en ilas sinalando unha por unha.
Nese momento dous indieciños erguéronse e saíron a pé feito da sala. Pensei que xa me volvera equivocar, algo que me sucede moi a miúdo, e minorei o ton todo canto puiden. O malo foi despois cando apareceron de novo portando dúas enormes bolsas do lixo, desas negras coma pecados, as pousaron no medio do corredor e volveron ocupar os seus asentos. Non lles quero dicir as cousas que pensei que podían conter as bolsas de marras.
Ó rematar vinos vir cara min e traguei cuspe. Chegados ó meu carón foron moi explícitos:
-Dotorsito -dixeronme-, gustounos moito todo canto dixo e pra que se acorde sempre así de todos nós, traémoslle eiquí unhas cantas zamarritas de puros borreguitos tlascaltecos pa que se probe unha e a leve pra se abrigar no inverno.
Ise día, en Tlaxcala ía moito frío.
Escuso dicirlles todo canto se me pasou pola cabeza, pero grazas a ese seu agasallo aprendín, mal que ben, o pouco náhuatl que hoxe teño xa esquecido, pero que podo recuperar, pois conservo coma ouro en pano os libros cos que me agasallaron e nos que aprendín o pouco que sei do seu idioma; abondo en todo caso pra que nesa miña novela titulada "O Beato" os diálogos pertinentes estean escritos na súa fala, hoxe aínda viva.
Non é de estrañar que se conserve vivo o nhauatl. Hernán Cortés, que máis ca un conquistador foi un empresario que arriscou os seus propios cartos, fíxose acompañar de franciscanos e estes encargáronse de que en Tlaxcala, á volta de dous anos, cincocentos de rapaces tlaxcaltexas souberan falar, ler e escribir en náhuatl, en latín e máis en castilla, como aínda din eles no canto de se referir ó español, mesmo ó que se fala na terra dos mexicas, en México, os mesmos que agora e dende non hai moito son chamados aztecas por obra e virtude dos ianquis. Nós espetarámosllo.
Non só iso foi posible naquel tempo. Naqueles días os preitos eran substanciados en náhuatl, algo que non sucede hoxe e souben recordar a tempo. Foi nese instante no que se ergueron os dous tlaxcaltecas que me habían traer o mesmo tabardo que aínda visto no inverno porque eles recordaron terlle escoitado ós seus avós que aquilo fora posible en tempos. Tamén que morto Cortés os dominicos substituíron ós franciscanos e non se volveu saber dos cincocentos rapaces. Case que nunca as cousas suceden porque si. Hoxe en Tlaxcala non se celebran os xuízos na lingua do país, no náhuatl... que segue vivo e actuante.
