Estiven na Ziralla. Viña de volta, facía frío, a tarde era soleada, o tempo calmo e decidín, así, baixar dende Sandiás pola mesma costa que, tempo antes, era tan irritante ascender se o tiñas que facer cheirando o saín dos camións de peixe que fixeron de Madrid a millor lonxa de España. Xa choveu dende aquela; daquela que me entraba a melancolía do mar. Agora Allariz queda a un lado, o Villalón xa non se administra e dirixe dende A Palentina e os nenos xa non baixan entolecidos nos seus carriños con rodas que son caixas de rodamentos a bolas obtidos sabe Breogán de qué xeneroso ou espoliado taller mecánico. Agora os autobuses paran ó pé d’A Barreira, diríase que mesmo dende onde a Celia do Espía controlaba as comunicacións telefónicas, coma se dun CNI se tratase, i eu vin dunha ventá embaixo.
Estiven na Ziralla. Viña de volta, dicíalles. A tarde era fermosa e decidín ir botar unha parrafada cos meus mortos, alá por Vilanova. Téñoos no cimeterio de arriba e máis tamén no cimeterio de embaixo, espallados en afectos e amores, tamén en desamores, como lle pasa a case que todo mundo agás, ó parecer, os incluídos no santoral do Vaticano. A igrexa, a igrexa galega, sempre contou con dúas parroquias: a parroquia dos vivos e maila parroquia dos mortos e istas sempre se levaron bastante ben entre elas. Non é que agora se leven mal, ca, o que sucede é que se levan pouco. Non sei a qué se deberá isto, eu non son sociólogo. Coido, ás veces, que pode deberse a esa moda estraña de cremar os corpos dos defuntos en troques de deixar que sexa a terra, a terra nai, a que faga o seu traballo. No meu caso teño xente amada que foi enterrada pola vella e amada xente que foi cremada pola nova. Confeso que chegada a hora de ir falar con eles éme ben máis doado facelo con aquelas que con estas. Ó millor é que eu son un chisco raro.
Estiven na Ziralla e fun falar coa miña xente. Deixei o coche na entrada da Alameda e recorrina enteira abeirando o Arnoia, indo camiño do Arnado, facendo ese cincocentos metros do recorrido máis fermoso de España segundo deixou escrito o finado de meu tío Alfredo. Ollei de lonxe, na outra banda do río, o que foi embarcadoiro da finca do meu avó; a finca do tío Arturo, seu irmao, que daba uns pementos morróns coma non volvín ver outros; a da tía Doloriñas... e así, mentres, ía vendo as fábricas de curtidos dos Rumbao, xente xa da miña nai, a telúrica historia das familias miñas. E así fun chegando a Vilanova, logo de cruzar a ponte na que Roxelio Cid, daquela correxidor da vila, lle fixo fronte ó exército de Napoleón antes de ter que recuar e poder facelo de novo no campo da Barreira. Subín ó cimeterio de Vilanova dende a entrada que hai máis próxima á ponte e demorei un chisco falando co meu pai, logo de facelo co meu avó materno e antes de me dirixir ó paterno; de ningún dos dous xa a penas ninguén garda memoria. Logo subín falar coa miña nai.
Falar cos mortos, poder facelo, saber facelo, é un exercicio necesario... cando menos segundo eu o entendo pois alivia moito o ánimo, serénao moito máis e moito millor do que o puidera facer calquera trankimazín deses que a ciencia pon ó noso acado. Nestes días teño cousas abondo que lles contar ós defuntos e, se podo, vou onda eles buscando o que sempre encontro: a verdade de que é na memoria onde repousa todo e que o demais sonlle lerias e inútiles pregarias. Será por iso, coido eu, que nunca acuda a Vilanova no Día de Defuntos, nin tampouco non vaia no de Tódolos Santos. Hai xente de abondo e o balbordo é de tal magnitude que toda comunicación padece interferencias, coutado que está un nunha Xaula de Faraday, chea de rechouchíos, ocupado o aire polo aletexo de mil paxaros de distinta plumaxe e envergadura e algún que outro e cándido paxariño.
Nos últimos cincuenta anos, nese día, só estiven nun cimeterio ruso, alá por onde Nabokov pasaba os seus vraos, e sucedía o mesmo que eiquí sucede: moita xente ocupando o camposanto; a diferenza e que alí comen arroz e beben vodka, é dicir, auguiña, sentados a unhas mesas embaixo das que están as covas nas que repousan os seus mortos. O que non sei e se falan con eles, ou non. eu non falo ruso. Sei que ó tempo , aínda sen cociñar, cru, ciscan o arroz por riba das tumbas como eiquí, hai relativamente pouco, aprendernos a facer nas vodas. Logo, saín de Vilanova, camaiñei ata me asomar ó muro que permite ver a finca do meu avó na que tanto disfrutei de neno e, xa na praza de arriba, entrei a facer unha primitiva no café que alí hai, ó pé mesmo do concello. Entrei alí feliz de todo.
Neses paneis nos que o concello mantén aberta unha mostra permanente da realidade que nos fixo como somos -unhas veces ilustra sobre o boi, outras amosa fotos do Allariz antigo...e así- conta hoxe cousas da Ziralla que non todos sabían e, por fin, recoñécenlle algún feito ó finado de meu tío Alfredo Cid Rumbao. Sen tempo non era e aínda que agora sexa brevemente. O meu tío dedicou toda a súa vida á estudar a Historia de Allariz, investigándoa, documentándoa e divulgándoa sen descanso, lográndoo con maior fortuna ca ningún outro. Agora conta cunha referencia nun deses paneis. É bo sinal. Quere dicir, entendo eu, que a memoria común debe ser sempre compartida a despeito das ideas que cada quen profesase no seu día. Meu tío tivo de profesión alaricano ou, coma seica se di agora, allaricense. Cousas da desmemoria. Eu sigo a ser alaricano.
