Luns pasado, logo de ter escrito a cerca do pasamento doutro amigo -naquela ocasión o do profesor Caramés, catedrático de Facenda Publica e de Economía Aplicada, se o recordo ben agora-, deume por repasar algunhas das últimas frases pronunciadas en tales e agónicos tránsitos por xentes destacadas.
A curiosidade por este tipo de pronunciamentos débolla a Carlos Casares que sempre comezaba recordando a pronunciada por Noriega Varela quen, estando xa a piques de palmala, ergueu dificultosamente a súa man dereita e dirixíndoa cara súa entristecida e inminente viúva, sinalándoa co dedo índice, exclamou: “Ghe, ghe, ghe... su desconsolada esposa!”; logo abateu a súa testa laureada e rendeu armas, entregando a súa alma ó Divino Facedor, pois foi home de fe, sen dúbida ningunha a tal respecto.
Casares, que foi un extraordinario narrador oral, recordado sexa sen merma ningunha da súa condición literaria, sensu estrito -a literatura oral non só segue a ser literatura, senón que conta cunha ampla tradición entre nós- contaba outra anécdota máis a conto dunha pluma estilográfica do poeta que estudara pra cura no seminario mindoniense. Refírome de novo a Noriega Varela. Moito lamento non recordala agora, por se tamén estaba, e segue estando, inscrita nese ámbito mortuorio que estes tempos asañados tanto están a nos proporcionar semana tras semana. Así que regresemos á lectura dalgunhas citas que poidan (e poden, vaia se poden) vir a conto do tránsito que nos están ofrecendo estas semanas. Alá imos.
Adrienne Lecouvreur foi unha importante actriz francesa que morreu en París no ano de graza -ou de desgraza, a escoller- de 1730. Foi interprete de obras de Racine, de Corneille, tamén de Moliere e máis de Voltaire do que foi amante. Debeu ter unha vida amorosamente axitada porque tamén o foi, tamén foi amante, de Mauricio de Saxonia, fillo bravo (naturais fórono todos, sono todos) de Augusto II de Polonia. Este e derradeiro debeu ser un romance ben apaixonado.
Estando no seu leito de morte Adrienne foi cominada por un sacerdote a que se arrepentise de todos os seus pecados, moitos ó parecer, pero máis que de ningún outro, do relativo ó seu romance con Mauricio de Saxonia que era, a maiores, un home casado. Adrienne non lle fixo moito caso ó ministro de El Señor senón que, ben polo contrario, sinalando co mesmo dedo co que Noriega sinalara á súa desconsolada esposa, o chamado índice pero tamén furabolos, dirixíndoo cara un busto de Mauricio que tiña na súa habitación, exclamou: “Velaí a miña vida, a miña esperanza e o meu deus!” Non lle deron terra sagrada. Seica naqueles días estaba prohibido darlla ás actrices.
As palabras que uns pronuncian no seu leito de morte, cando non fronte a un pelotón de fusilamento, son ditadas pola paixón vivida, como no caso de Adrienne, pero tamén pola convicción que guiou o seu recorrido vital. Hailles de todo na viña de El Señor, o mesmo ca en botica e como debe ser.
Klemens Von Metternich, conde que foi, primeiro do seu apelido, logo príncipe do mesmo, desprezou en vida todo canto puido e tivo ó seu acado, a saber e principalmente, o liberalismo, o nacionalismo -teñan en conta que morreu en Viena no 1858- e maila revolución; a mesma que, según algúns entendemos, espallou por Europa o nacionalismo que non acadaron a espallar, cando menos en idéntica medida, os chamados poetas lakistas.
Pois ben, este conspicuo inspirador da Santa Alianza que provocou a entrada en España dos chamados Cen Mil Fillos de San Luis, entrada ou envío coñecidos en Francia como “L’expédition d’Espagne”, a mesma que facilitou que as xentes berraran “Viva a relixión e maila Inquisición”, cando non “Viva o rei absoluto” ou “morra a liberdade” e “vivan as cadeas”, este principesco e moi maquiavélico personaxe, por intelixente e intrigante conspirador que foi, no seu leito de morte resumiu o seu paso pola terra do seguinte xeito: “Fun unha rocha de orde”. E foino realmente.
Hai que ser coherente deica o derradeiro alento que un expire. Neste sentido eu quédome co dito por Arthur Conan Doile, o novelista escocés quen, dirixíndose á Jean Leckie, a súa esposa, exclamou: “Es estupenda” e logo espirou, coido que exhalando un longo e namorado suspiro derradeiro. Pois iso.
Non todo o mundo dispón nin deses breves segundos de lucidez, nin sequera doutros pra deixar constancia do parviños que puideron ser en vida. Élles así a pesares de que hai xentes que se pasan a vida ensaiando a frase coa que poder pasar a historia e logo pasa o que pasa e se quedan sen dicila. Blasco Ibañez, o gran novelista levantino, miren que non tería cousas que dicir, exclamou. “É Victor Hugo! que pase, que pase! Meu xardín! Meu xardín!” Xa ven que cousas, coa intelixencia e facilidade de palabra que tiña demostrado posuír. Mozart foi máis oportuno, según eu o entendo. Dixo: “Teño na lingua o sabor da morte. Sinto algo que non é deste mundo”. Beethoven non dixo nada, cando menos que eu recorde. O mesmo non lle fixo falta tendo en conta que a súa música ascendía ós ceos. A de Mozart en troques descendía deles, como é ben sabido, e acaso por iso dispuxese daquel sabor que lle anticipaba o ascenso, a elevación ós paraísos que sen dúbida aínda hoxe seguen a dispor da súa música, esa que ás veces nos envolve e leva.
