Créanme se lles digo que xa tiña case que rematado un artigo encol do cambio de hora, pero que decidín prescindir del cando me decatei de que encerraba miña pretensión oculta de adoutrinalos a vostedes en favor da miña preferencia, máis que pola hora legal, pola solar. Nin sequera cando din aulas me permitín adoutrinar ós alumnos cara as miñas preferencias. Aí están os que o foron, os que foron meus alumnos, nunca os meus discípulos, pra dicir se minto ou fardeo do que non fun.
Co artigo case que feito é duro empezar a escribir outro. Agora o único que se me ven á cabeza e falarlles da película que vin o mércores nun cine d'A Coruña. Xa o fixen logo de, noutro mércores - que é cando os vellos enchemos as salas de proxección non por nada, senón porque a entrada é máis barata- lles falara da última película de Amenábar que tanto me gustou e segue gustando cada vez que a recordo. Nesta oportunidade quero falarlles de "O que arde", a película do noso paisano Óliver Laxe. Pero antes déixenme que me espalle un pouco por outros derroteiros a fin de lles poder explicar como e por que me entusiasmou a película, premiada que foi no Festival de Cannes e que seica tamén arrebañou outro premio máis no de San Sebastián.
Acababa de ler a Camilleri, o autor siciliano mundialmente famoso por conta do seu comisario Montalbano. A última novela que lle lin esta titulada "El carrusel de las confusiones", editada por Salamandra, e non sei se será a derradeira (cando menos de momento) de todas cantas se levan traducidas ó castelán porque restan catro ou cinco máis, entre elas unha titulada "Riccardino" que só se pode publicar agora, logo de que el morrera, hai uns meses, con máis de noventa anos e rodeado dun mundial recoñecemento da súa valía literaria porque así el o dispuxo.
Lida a de Camilleri, metinme a ler "Sidi" a última entrega do contra todo prognóstico meu admirado Pérez-Reverte, don Arturo; que será o que cada un dos meus lectores queira, pero que constrúe as súas novelas coa precisión e mestría que moi poucos outros autores acadan nestoutra nosa actualidade na que a literatura está prendida entre costuras.
Dito e admitido o que antecede, ou sexa, recoñecendo que son dous mestres, os dous,
Pérez-Reverte e Camilleri, e que as dúas son tamén dúas espléndidas novelas, debo dicir que a min a lectura delas fártame. Sucédeme xeralmente coas que levo lido de Camilleri e con algunha outra do cartaxeneiro. Diréilles por que. Por que razón tanto diálogo me supera e nalgunhas oportunidades farta.
Hai quen afirma, faino máis dun crítico literario e sostéñeno non poucos autores interesados no asunto, que o diálogo implica acción, movemento, mesmo axilidade, pero eu non o creo; millor dito, creo que na maioría dos casos non é así. Lévome preguntado moito por que. A resposta non é doada e, prescindido da súa verosimilitude, chegou a min logo de ver a película de Óliver Láxe, do que algúns afirman que é francés esquecéndose de que un non é de onde é, senón de onde ven; neste caso galego. Non hai máis que ver a película á que mal que ben me estou a referir.
A coincidencia da abundancia de diálogos nos autores nacidos nas beiras do mar Mediterráneo faime pensar non pouco que se debe ó moito que lles gusta falar ós que son de tal nación. Xa sei que o que digo é algo determinista de máis e que non sempre cadra moito; por exemplo Vázquez-Montalban tamén foi fillo de galego, sen embargo non se lle notaba moito porque debeu ser que primou máis nel a condición de barcelonés que a xenética e algo dado ó dialoguismo tamén foi, se ben recordo.
Os nados nas beiras atlánticas, falando tamén en xeral, somos máis dados a falar pouco e a espallarnos máis deixando que os silencios falen por nós. Facémolo a base de monólogos interiores, de prolixas descricións, estilos indirectos, ironías recorrentes e por aí seguido. A película de Laxe é un exemplo clarísimo desto que digo. En "O que arde" a penas hai diálogos. O que hai son longos e elocuentes silencios que nos din, sen necesidade algunha de palabras, toda canta soidade colle no corazón da xente, ou toda canta desesperanza. Consígueo Laxe a forza de imaxes que a min moito me recordan a obra dun pintor, non sei se hoxe tan ignorado como descoñecido, refírome a Fernando Babío, pintor grande quen de reproducir a néboa e o silencio no que esta se envolve coa mesma precisión e beleza coa que Óliver Laxe ao consegue na súa película.
Pero no só a soidade e a desesperanza collen nun filme escaso de diálogos. Os que contan son os feitos. Cando o fillo regresa dunha estadía no cárcere a nai, ó velo, segue apañando non sei se grelos ou nabizas, se xenos ou que, logo vólvese e pregúntanlle: "Tes fame?" e entra tras del na casa e frítelle un par de ovos na cociña de leña. Non hai máis, pero non se pode expresar millor non sei si o perdón, a compaixón ou o amor, e así mo parece a min que xa saben que podo ser algo sensibleiro; non o sei, vostedes dirán; pero pra iso terán que ir ver a película.
E aínda lle hai moitas máis cousas pois a narración é polisémica e grandiosa. Nela hai violencia, hai sarcasmo, ecoloxía e comuñón coa natureza. As referencias á praga eucaliptal é certeira e breve, concisa. Hai violencia. As escenas finais do lume no monte son brutais e ter temos os galegos sona de sosegados e mansos, de ser doces como son os nosos montes, nunca esgrevios, pero ignorando que baixo esa lene capa vexetal con tal de escarvar un pouco nela atopas a dureza granítica que nos conforma a alma quen de seguir apañando grelos ou que abonda unha chispa pra nos atopar no medio dun inferno. En fin, que isto acábase. Vaian ver a película. Entenderán algunhas das cousas que lles digo. E disfrutarán.
