Non sei se ha ser moi útil recordar como estiveron compostos os primeiros gobernos galegos autónomos na entón recén inaugurada democracia. Pero voume permitir facelo. Os altos cargos deses gobernos estiveron nas mans, nunha teño pra min que alta e significativa porcentaxe, pois esta foi do oitenta por cento, por xentes que foran ou seminaristas ou cregos, posuidores por tanto dunha sólida formación humanística que hoxe non se da, nin sequera, nas facultades universitarias especialidades na formación de todo aquilo que estea relacionado coa arte e con iso que coñecemos como cultura. Hoxe xa non se da tal circunstancia e, postos a comparar aquela realidade coa que nos ofrecen os últimos gobernos galegos, a diferencia é notoria.
Non está, cando menos que eu saiba, feito o censo que nos amose a orixe chamémoslle formativa e/ou profesional dos escritores galegos. Xa teño contado nalgures a aperta que me propinou JAM no medio e medio da pontevedresa praza da Peregrina. Acababa eu de abandonar o baixel pirata do BHA, do hoxe desguazado Banco Hispano Americano, no que eu me embarcara cando abandonara a miña profesión de mariño, de mariño civil, conste, pra me ocupar unicamente na docencia. Ó me ver, JAM abriuse de brazos e veu cara min, mentres de saudaba dicíndome: “Dáme unha aperta que xa es dos nosos”.
Dende entón algo me levo fixado en quen son, que fan e que lugares ocupan eses “nosos” entregados ó cultivo da literatura no mesto xardín do Sistema Literario Galego, o SLG. Cales son as porcentaxes que o compoñen. Son consciente de que, dependendo dende onde mires e ben se sabe de onde o fago eu, podes ter un erro debido á paralaxe producida pola distancia e máis polo ángulo derivados da posición que ocupes. Así que tomemos isto coma un xogo máis deste despreocupado que lles escribe, feito a partires dos seus gustos literarios, nunca a doutros e lexítimos gustos.
Os máis dos compoñentes dese SLG, de xeito farto curioso, son profesores nos distintos graos académicos. Antes estes tipos de taxonomías establecíase por xeracións e nelas collían escritores de procedencias profesionais ben distintas. Castelao era médico de formación, Bóveda era perito mercantil, Risco foi docente; Bouza Brei, xuiz; Filgueria Valverde, docente; Cuevillas, funcionario da Facenda, amén de farmacéutico exercinte na Droguería Yebra que estaba na rúa ourensá de Santo Domingo, se ben recordo, pois o finado do meu pai mantivo relación con ela, coa droguería e máis con el, con Cuevillas. Todos eles e moitas máis xentes salientables que me disculparán que non siga citando compuxeron a Xeración Nós, a tan extraordinaria e froital Xeración Nós.
Hoxe é difícil admitir a existencia de xeracións. Algunha hai, claro, pero son tres, catro ou cinco nomes os que as compoñen: A da chamada Nova Narrativa Galega e algunha outra máis que anda por aí ciscada. Porén é doado constatar que a cousa anda repartida. Despois pasa o que pasa. Nunha banda, na do SLG, o que abonda son profesores compondo o canon ortodoxo, doutra está outro conxunto de escritores que non son docentes, xornalistas non poucos deles, xentes tan dispares como por exemplo poden selo Juan Tallón, Bibiana Candia, Xavier Queipo, Jaureguizar, Caneiro, Pexegueiro e tantos outros non relacionados, dun xeito ou doutro, con institucións tales coma o ILG, o Centro Ramón Piñeiro, a RAG, o Consello da Cultura, mesmo a AELG e por aí rodareite morena. O curioso chegará á hora de dirimir a aportación real ó noso acervo literario dunha e doutra xente. Pero vaian recordando os títulos aportados por estes citados ultimamente e por outros escritores coma eles. Escusado está advertir que en non poucas oportunidades os seus nomes e máis os títulos das súas obras non son, digámolo, todo o aceptable e frecuentemente tratados que deberan.
O caso de Pexegueiro é particular. Fundador que foi da AELG, Fundador do grupo Rompente, sen que hoxe se lle recoñeza en absoluto tales condicións e feitos, acabou índose pra Barcelona e seguir escribindo, unha veces en galego e outras non, ata ir construíndo un corpus poético realmente salientable. A súa última entrega (“Mañana vino a verme la luna de los pájaros grandes”) esta a ser ignorada cunha teimosía digna de millor causa.
Se a construción dunha novela require a busca e a creación dun cosmos organizado e harmónico no que todo cadre, a dun corpus poético, se é que neste caso a busca consiste na intensificación dos significantes ata dotar ó texto de fuxidíos lóstregos de luz que iluminen o caos que, en oposición ó cosmos, é primixenio á hora da práctica poética, se iso é así e pode selo, pero tamén non, depende de quen estableza o xuicio, nesta última entrega citada, a de “Mañana vino a verme…” a prosa está chea desas iluminacións das que estamos falar en medida tal e importante que o conxunto resulta harmónico en tal magnitude que chega a construír unha cosmogonía, inhabitual e espléndida, que debera ser celebrada, por ser obra dun autor galego, con independencia de que fose escrita nun idioma ou noutro.
É desolador que, a estas alturas, un teña que escoitar afirmacións tan estremecedoras como a de que “síntoo, pero non te podo ler porque escribes en castelán”. É indubidable, pra min así o é, que un texto non escrito en galego non debe figurar como inscrito no Sistema Literario Galego. Pero tamén resulta evidente que a crítica, a difusión nos medios, o xeral coñecemento da existencia dunha obra esencialmente galega na súa composición e tratamento debe axudar, debe colaborar no momento da construción dun universo propio no que se instale a conciencia do país. O tan magreado exemplo de Joyce e a condición esencialmente irlandesa da súa obra deberan servir de referencia á hora de celebrar a bondade dun texto ou dun autor galego con independencia do idioma do que botara man na hora de construílo pois do que se trata é de levantar unha conciencia colectiva e non de dividila, de fracturala a despeito da realidade que a compón e, esta é a que é e non ningunha outra.
