A Ribeira Sacra e os pobos de varias leguas en rodopío axudan a engrosar ese abano de curandeiros, menciñeiros, arresponsadoras, carteiras, sabias (bruxas e meigas), que xurdiron na sociedade galega. Algunhas destas persoas só eran compoñedoras das dislocacións dos ósos que exercían o amaño con sobresaínte mestría. Pero outras predicaban sabedorías para calquera gromo de enfermidade que asomase no corpo. Ás veces os males eran tan complicados, ou profundos, que a ciencia médica de cabeceira non lles arranxaba solución. Sobre todo cando se trataba de corazóns mancados, doenzas infernais, ou tastarexos do espírito.
Hai uns cantos ensaios e artigos feitos sobre a medicina tradicional en Galicia. Pódese sinalar o traballo de Victor Lis Quibén (falanxista sanguiñento, por certo), o libro de Eduardo Pérez Nervada, os importantes estudos do psiquiatra Emilio González e Marcial Gondar (antropólogo), e mesmo os de García Sabell, Antón Fraguas, Mariño Ferro ou Taboada Chivite, poño por caso. Descadasí, a nosa literatura non ten moito escrito das diferentes personalidades que mostraron o seu enxeño no oficio da curación. Fíxoo Cunqueiro, mesturando fantasía e realidade, nun marabilloso libro. Tamén Carlos Casares no conto: Luís de Morgade, curador de don Carlos II o Enfeitizado. Hai por aí algo máis, pero xa de relativa importancia. Tamén pouco se dixo de quen, certamente, desenvolveu a profesión como un medio de vida máis. Neste caso, habería que salientar un mollo de mulleres e homes que iso fixeron.
Para un exemplo: o finado Antón (Antón dos Libros), en terras de Santa Baia, Cartelle, Ourense. Un bo psicólogo e habelente terapeuta, sen dúbida. Aberto á totalidade do enfermo, a ducias de demandas que latexan no fondo das enfermidades. Grande coñecedor das propiedades do xofre e da fitoterapia. Pero, á súa vez, recuperador do uso da palabra como ferramenta curativa. Nunha ocasión, armou nunha vella chantadina forzas e peripecias propias da mocidade.
Chamábanlle á vella Manuela de Pedra Fita. Era alta e fraca. Morena. Preto dos setenta enriba dela, o corpo non lle cedía nadiña á terra. Portaba ollos negros, avultados. Mais ollaba tenso, encañecido, cun pexado sorriso cara ás enrugas das tempas. Cubríase de escuro deica os pés, había tempo. Estaba entristecida. Tiña uns pequechos furunchos de debaixo dos nefres que non lle pasaban.
O Antón dedicoulle algunhas coversas na súa consulta. A enferma tiña mentes que fora maldicida por un maroutallo. Quizais pola bruxa da congostra que pisaba dende o seu pobo a Sobrecedo?, dubidaba ela. Houbo tardes de verdadeiro tira e afrouxa, aló en Santa Baia. Mais o Antón, observador do mal que xeran os anos ás costas, pintoulle a cara toda de verde. Ou digamos que non só lle quixo aplicar o medicamento alí enriba de aqueles neixarigos. Logo a vella, camiño de volta a Chantada, barnada de pintura, mesmo falaba coas herbas. Era primavera. Chegou ao seu fogar encantada da nova figura que mostraba. Ollábase no espello varias veces ao día. Comezou por dar choutos no baño, estoupaba en gargalladas, e bambeaba o cu pola casa adiante que daba gusto. O pano da vellez fuxiu daquela faciana en pouco tempo. A Manuela ficou leda coa cara averdada, e deulle por volver ás festas.
