Agora si que chegou de verdade o frío, e non hai mosca que aguante. “De Santos a Nadal é inverno natural”. Non fai falla estar en Calvos de Randín (o lugar habitado máis frío de Galicia) para sentilo. “Entre Nadal e xaneiro, inverno verdadeiro”. Aló, polas fontes do río Salas, chegaron hai días a doce baixo cero; e en Xinzo, na chaira cuaternaria da Limia onde outrora chantaba a extinta e chorada lagoa de Antela, tamén andaron preto dos menos dez. Un tempo, este mes, en xeral sereno e luminoso, que agás un par de días de chuvia trouxo un poderoso anticiclón que cubriu de brétemas e fortes xeadas os vales e as veigas dos ríos caudalosos, cidade incluída.
Son os comezos do ano litúrxico, do “Advento”, un tempo de espera, do que vai vir ou chegar, e que non é outro que o neno-deus. Pero tamén era para os romanos a gran festa solar, unha das máis importantes do ano: a do “Sol invictus”. Un Advento que se prolongou dende o domingo 3 de decembro ata a tardiña de Noiteboa. Tempo de recollemento e introspección, de agarimos e aloumiños en familia que impón o tremendo frío que vai fóra. “No mes do Nadal, a carón da lareira vaite sentar”, ou, “Pola Santa Vivián (o día 2), mociñas no liño e vellas na lan”. Un tempo para ordenar a vida e procurar solucións, inda que a veces semelle imposible; pois malia os imponderables que nos abafan a diario, sempre poderemos mudar o xeito de afrontalos.
Chegou o inverno e aló quedou o outono, unha estación que volve deixar Ourense como a provincia de maior produción hidroeléctrica de España; inda que iso para nada se note na factura da luz. Na madrugada do venres 22 acadamos o solsticio, o “sol-estático”, porque o astro rei, chegado a estas extremas do ano, apenas semella moverse dos lugares por onde sae e por onde se pon (orto e ocaso). Din que: “Por Santa Lucía mingua a noite e medra o día”, e mesmo asombra que os antigos chegaran a decatarse de que a partir dese día as tardes comezan a medrar (tan pouco é que dende ese día 13 en que o sol se pon en Ourense ás seis en punto da tarde, ata o 22, día do solsticio, só aumentan dous minutos e medio); pero iso non quere dicir que dende o día de Santa Lucía medren xa os días respecto das noites, porque as mañás seguen diminuíndo (e seguirán facéndoo ata o 8 de xaneiro), de xeito que é só a partir do solsticio do día 22 cando de verdade comeza a medrar a luz a conta da escuridade.
Son días en que o sol anda a rentes do horizonte meridional. “O sol do inverno anda detrás dos outeiros”. Tan baixo que nas zonas montañosas da provincia apenas o vemos nas 9 horas e 4 minutos que asoma. Así é, e calquera, facendo un simple cálculo, pode saber ata onde chega. Se a 90o (o cénit) lle restamos a latitude de Ourense (42o) e tamén o ángulo de inclinación do planeta respecto da eclíptica ou plano no que xiramos arredor do sol que é de 23,5o; obtemos 24,5o, que é a altura máxima á que chega o sol estes días a mediodía na nosa provincia. Realmente coincidirán comigo en que anda baixiño de verdade; menos do ángulo que forman os dedos índice e medio abertos sobre o horizonte sur. Agora, logo do Advento, entramos no Nadal, o tempo litúrxico que comezou no empardecer do día 24 e rematará o domingo despois da Epifanía, día en que se celebra o bautismo de Xesús (7 de xaneiro).
Estes días, ao volver de Vigo, sigo cruzándome cos veciños da gran urbe que veñen de regreso dos seus lugares de orixe. “Polo Nadal, cada ovella no seu curral”. Cando eu era novo e non había autovía, ao pasar Porriño e coller a gran recta de Ponteareas que vai ao río Tea, topábaste de fronte cunha inmensa ringleira de milleiros de coches cimbrando pola Nacional 120 a trinta quilómetros por hora. Era, e segue a ser, o regreso á terra matriz, ao crisol de onde todos saímos, esa rexión seminal que nos agarima e reconforta, pois nela, cada vez máis baleira e silenciosa, se atopa a razón da nosa existencia. Alí está toda a nosa historia, alí están os antepasados. Porén, eu penso que agora as cousas comezan a mudar, e o farán cada vez a máis velocidade. Mortos os avós, desaparecidos en moitos casos os propios pais, aqueles que marcharan á gran cidade polos setenta na procura dun mundo mellor, pode que o cordón umbilical que nos xunguía aos territorios de orixe e nos traía recendos e aroumas de cando eramos nenos, da paisaxe bucólica e inesquecible da aldea e da infancia que é a patria de calquera persoa, comece a resentirse de verdade. Desaparecidos os últimos nados na terra matricial, no paraíso perdido da nenez, agora, os que van quedando, son fillos da cidade, e as casas, que durante xeracións mantiveron a calor, pode que comecen, definitivamente, a arrefriar. Parece que só o retorno dos emigrantes e das familias que naceron en ultramar, poderían, segundo os últimos datos que nos desvela a demografía, reverter a situación. Polo demais, esta lúa grande que nos acompaña e baña estes días con luz de prata, anímanos a seguir adiante, a seguir crendo na humanidade; a esperar que o pobo xudeu, que se ten por intelixente, rico e capaz, deixe de se comportar dunha maneira tan cavernícola, necia e atroz.
Remata o ano, e tamén este “Anuario”. Que pasen unhas moi felices festas.
