Montse Merino: "A música actúa, a nivel químico, de forma tan potente como un fármaco"

Montse Merino, protagonista do próximo Foro La Región, é unha das máis reputadas musicoterapeutas en toda España e unha das que máis percorrido ten en Europa. A súa traxectoria arrancou no 1993 e leva 30 anos sendo unha referente no seu eido.

Única española participante no “10th Nordic Music Therapy Conference 2022” en Helsinki (Finlandia), onde presentou o deseño e a creación dunha aplicación e un software específico para o diagnóstico e tratamento con musicoterapia científica aplicada, a rama á que adicou a súa vida. Ademais, no ano 93, a través da Concellería de Educación do Concello de Ourense, traballou como fundadora e única profesora da Escola Municipal de Música. Agora, Merino exporá os seus amplos coñecementos sobre os usos terapéuticos da música no Foro La Región, que se celebrará este xoves, 2 de marzo, no centro cultural Marcos Valcárcel, ás 20,30 horas.

Que é a musicoterapia?

É o uso do son e a música coa intención de mellorar a saúde das persoas. Debe estar sempre aplicada por un profesional. Por exemplo, en Galicia está recoñecida como profesión sanitaria.

É unha especialidade médica?

Xa se estuda a nivel de grao e mestrado en varios países. Está totalmente integrado no sistema sanitario do Reino Unido, por exemplo. É unha especialidade que se pode aplicar a moitas doenzas, dende o estado de coma, pasando pola saúde mental ata os pre e os postoperatorios.

Cales son os seus principios básicos? É empregar a música como menciña?

Si. Eu falo da musicoterapia científica aplicada, que é unha corrente dentro da musicoterapia. Empregamos como canle o son e a música e o que eu propoño é un marco teórico no que estudo os parámetros do son, da música e das vibracións e a súa relación co sistema nervioso. Estes elementos resoan nas persoas a nivel físico, fisiolóxico e emocional. Precisamente, esta última é a parte máis coñecida da música.

Din que a música pode espertar recordos esquecidos. É iso certo?

Si, pode abrir canles que saquen á superficie recordos ou sensacións esquecidas. Está completamente comprobado e argumentado.

Hai algún tipo de paciente no que funcione mellor a musicoterapia? Penso en nenos ou nos maiores.

Depende. No caso dos nenos, son persoas por construír. Ás veces pensamos que un adolescente é rabioso porque o decide, pero non ten porqué ser así. Os máis novos teñen as capacidades por activar e a música acompáñaos a estruturar o seu crecemento. En Valencia estanse impartindo clases nas que os adolescentes xestionan as súas emocións a través de músicas improvisadas. Pero iso si, a música chega a calquera idade.

E algún tipo de doenza en concreto?

Traballei moito con persoas en coma, e a resposta que teñen ante a música é moi potente. A música chega a lugares aos que non se pode acceder doutro xeito. A capacidade de mobilizar que ten a música mal usada pode ser terrible. Por exemplo, nos casos de alzhéimer non creo que sexa recomendable poñerlle auriculares, porque aísla ás persoas. Hai xente que está empregando a música sen control e están facendo moito dano, e mandan á casa peor do que estaban. Nun congreso sobre saúde mental, achegóuseme unha enfermeira e contoume unha historia. Estaba cun grupo de mulleres con esquizofrenia facendo manualidades e, por casualidade, puxo a radio. Soou unha canción da historia sonora dunha das mulleres e tivo que medicala e atala, e, con ela, ás outras. A música pode actuar a nivel químico coma se fora un fármaco. Por iso digo que hai que ter coidado.

Pero non é só escoitar música, non?

É moi importante ter en conta que escoitar música non cura, o que fai é mobilizar aspectos dun mesmo. A musicoterapia non é escoitar música, que pode axudar, pero, como facemos noutras situacións, se temos un problema temos que acudir a profesionais. Ademais, é unha profesión de moda polos bos resultados que está dando.

En que consiste pois?

Os musicoterapeutas temos técnicas e argumentos científicos para propoñer unha forma de intervención. Hai unha observación previa e un deseño dunha intervención personalizada. Deste xeito, podemos atender á xente dunha forma máis rápida, coa vantaxe de non ser farmacolóxica, polo que non deixa residuo químico. Iso si, hai rexistros de que hormonas ou neurotransmisores reaccionan a cada música. Así, no que eu me centrei na miña traxectoria é en darlle interpretación e significado a porqué ocorre cada reacción a un estímulo sonoro. Había moita investigación cuantitativa e cualitativa, pero non científica cando eu cheguei a esta profesión. Un marco teórico específico da profesión para non ter que recurrir a outras ramas médicas, ese é o meu grao de area.

Puxo en marcha varias formacións relacionadas?

Pois xa levamos oito promocións. Temos dúas formacións. Por unha banda está o mestrado, enfocado a persoas que remataron un grao. O que é obrigatorio é que teñen que tocar un instrumento e cantar. Pero este mestrado dun ano non capacita, o que fai é ofrecer ferramentas para outras profesións. Por exemplo, achéganse psicólogos, médicos, educadores sociais, fisioterapeutas, logopedas e moitos outros para incorporar as nosas ferramentas dentro da súa profesión. Pola outra banda temos a formación larga, de 6.000 horas, que é equivalente a un grao. Estamos en trámites de recoñecelo como tal, pero como é a Asociación Galega de Musicoterapia a que acredita para traballar, se tes esa formación, podes traballar como musicoterapeuta. Ademais, cando exista o grao, váiselles validar. Esa si é específica para ser musicoterapeuta e o nivel é dos mellores do mundo.

Tamén desenvolve as súas terapias en Ourense.

Si. En 2020 firmamos un convenio co Sergas para actuar na área sanitaria de Ourense, Verín e O Barco de Valdeorras. De alí a pouco estourou a pandemia, pero aos poucos días xa tiñamos dous proxectos de acompañamento. Estamos traballando tanto en Piñor coma en Ourense na área de saúde mental. E ademais, hai pouco que introducimos a musicoterapia para o tratamento do covid persistente. O bo que temos é que os pacientes perciben que o están pasando ben, non o asocian a unha terapia convencional, senón que lles parece unha actividade de ocio.