De mouros e tesouros agochados en Ourense

"Nas covas de Oián hai un encanto defendido por un feroz xigante”, di Alba Cid citando ao ourensán Vicente Risco. Cid é a súa paisana, aínda que doutra época, e tamén é de cantares. Trátase da poeta e coautora de “Tesouro Espeleolóxico Galego”, un libro que segundo explica, “pódese ler de moitas formas”. O proxecto comezou como acostuman a pasar as grandes cousas, de casualidade. Alba ía axudar ao clube dos Maúxos “coa lingüística” para facer unha recompilación de lugares de interese espeleolóxico, pero rematou “como coautora, facendo unha introdución, que é o mellor do libro”, segundo o secretario do clube Xavier Groba. Así, a poeta encargouse da tarefa de recompilar os textos da carpeta “cavidades pendientes” dos Maúxos. Un arquivo de “noticias, manuscritos, artigos, libros, croquis” sobre covas asociadas a Galicia dende hai máis de 2.000 anos ata 1970, e que o clube “tiña interese de estudar” para, finalmente, formar un libro de máis de 500 páxinas e moita historia. Estratos da lectura Xabier Groba, espeolólogo e Alba Cid, poeta. Alba Cid defínese como “a encargada da parte humana” a través do prólogo: “Unha memoria ilustrada do inframundo”. Nela recolle lendas dos tesouros e os mouros nas cavidades de Galicia e da provincia que “formaron parte de escritos de -entre outros- Dora Vázquez, Filomena Dato ou Manuel Murguía”. Da liña histórica e material do libro -os tesouros-, fala o arqueólogo Afonso Monxardín: “En Vilar de Santos ou O Irixo atopáronse arracadas -pendentes ornamentais feitos de metais preciosos en forma de aros-, e en Parada de Sil apareceu a Espada de Forcas” ou outras espirais de ouro en Urdiñeira, no Foxo do Lobo. “Descubríronse pezas de cerámica da Idade de Bronce nas Covas de Rubiá”, explica Monxardín, sen esquencer as que foron “refuxio dos maquis”. A mirada espeleolóxica concrétaa Xavier Groba, que divide as cavidades en dous tipos: “naturais e modificadas polo home”, ambas dúas de “alto interese para o Clube Maúxos”. O secretario da asociación destaca como “incrible” O Sesume do río Avia, un espazo no que “o Avia se convirte en subterráneo, é un espectáculo impresionante”. Groba asegura que é unha cavidade única en Europa polo “gran caudal do río no tramo”. Aínda que especifica que o clube “non está enfocado no deportivo”, de feito, estudan as covas artificiais dende a antropoloxía e gardan interese, por exemplo, “en minas de auga” ou outras como as do Castelo de Barbazán en Verín. Cita as covas das Adegas no Carballiño, unhas cavidades graníticas nas que se atoparon restos da Idade do Bronce. Aínda que o espeleólogo advirte de que tanto as do Carballiño como as de Avión son “perigosas, para expertos e requiren preparación”. Xavier Groba destaca que na zona leste de Galicia “hai covas calcitas interesantes”, como as Covas de Rubiá, en Valdeorras pero denuncia o vandalismo dalgunhas delas: “Obsérvanse estalactitas maltratadas polo home”. Igulamente, entre as citas do arquivo dos Maúxos atópanse recortes de xornal. Alba Cid nomea “o pulso entre a orografía galega e as vías de comunicación” -a chegada do tren- “sobre todo co trazado Zamora-A Coruña” como un momento no que as modificacións da natureza a través de túneles “cubriron os xornais de sucesos de desprendementos, soterramentos e feridas mortais”. Desta forma, os accidentes quedaron como documentación dos lugares e, polo tanto, fixéronse un oco na “enciclopedia que é Tesouros”, conta a poeta.