Non é casualidade que, dende a antigüidade, as máis remotas e senlleiras civilizacións optasen por lugares elevados para significar o seu encontro coa divindade. Os zigurats sumerios, asirios ou babilónicos; as pirámides exipcias, maias, incas ou aztecas; os templos gregos ou romanos, sempre erguidos sobre pódiums, dan conta, dalgunha maneira, de que na súa relación co sacro, o home non deixou nunca de mirar ó ceo e ver na altura, un encontro, especial, ca transcendencia. A relixión cristiá non foi allea a estes costumes.
Máis alá da romántica esaxeración do papel das catacumbas no cristianismo nacente, os primeiros lugares de culto cristián foron as domus eclesiae, que eran fogares onde os seguidores de Xesús reservaban o espazo máis nobre para celebrar a misa. As grandes arquitecturas, tras o fin da persecución do Imperio, co Edicto de Milán (313), beberon de Roma e a magnificencia veu coa promoción dese mesmo Imperio, outrora perseguidor, no que santa Elena e o seu fillo, o mitoloxizado emperador Constantino foron pioneiros, sen que o papel doutros, como o emperador hispano, Teodosio, que a partir do 380 converteu ó cristianismo na relixión oficial do Imperio, fose menor. Tras isto, pola súa conta ou con axuda, o paganismo foi declinando e moitos daqueles lugares elevados, de culto pagán, pero de orixe romana, prerromana, ou, mesmo, prehistórica, cambiaron de credo e de traxe, pero seguiron mirando ó ceo como un importante referente visual da presenza de Deus. Na liña na que vimos falando, o home seguiu pensando que, para falar con Deus, canto máis alto, mellor!
En 1888, Curros Enríquez, un dos pais do Rexurdimento galego, publicaba a súa soada obra O divino sainete. Sen espazo para palabras que estorben, podemos dicir que, en esencia, trátase dun longo poema épico-burlesco dividido en oito cantos, cunha introdución, onde o poeta celanovés, remedando, nada menos que a Dante, na Divina Comedia, fai unha especie de peregrinación a Roma para o xubileu do papa León XIII, acompañado polo poeta e xornalista Francisco Añón, o Virxilio deste conto, aproveitando o tren que o levaba, para criticar o que el consideraba como a parte máis inmobilista da sociedade do seu tempo, igrexa incluída e ós seus propios inimigos. Os vagóns do aparello encarnaban os pecados capitais e, claro! estaban cheos dos destinatarios das súas invectivas. Sen dúbida, a defensa da lingua galega, sempre presente nel, motivou a este igual que a outros dos seus escritos. Pero o que nos interesa a nós é que no último canto, o oitavo, de forma esaxerada e poética, cita, indirectamente, un destes lugares elevados dos que acabamos de falar, aínda que a pesar da súa proximidade e a súa beleza, a súa discreción o faga invisible diante de ollos tan disolutos como os meus, polo menos, nisto, ata fai pouco: o outeiro de Santa Águeda.
Añón e Curros, agardando unha imaxinaria comida co papa, ó final da súa peregrinación, contemplan unhas galerías nas que se aloxaban multitude de obxectos valiosos regalados ó pontífice, que serven ó poeta como escusa para criticar as riquezas da Igrexa, ó contrastar aquelas valiosísimas preseas cas miserias de tantos campesiños do seu tempo. Entre as alfaias cita unha xoia que nos incumbe, aínda que nunca existise: “Esta costodia esculpida foi d’a hermida de Seixalvo noites atrás subtraída”.
Por máis que a custodia sexa de aire a ermida é de pedra e campa no alto dese montículo sacro, que fai de toda ela a auténtica custodia e do monte o seu tabor. No artístico non podemos falar de grandes cousas: un edificio de cachotería e sillería granítica, a soga e tizón; rectangular; que por ter non ten nin fachada ou máis ben, cuxa fachada, en contraste, é tan grande como o horizonte, porque poucas vistas, por estes lares, se asemellan, en magnitude e beleza, ás deste outeiro. Visto este fornelo como expositor, un simple tellado a catro augas e tres columnas cilíndricas suxeitando o seu soportal, separan a soberbia paisaxe circundante, do pequeno espazo que, no seu núcleo, esconde o corazón do misterio. A capela non é moi antiga. Quizais, un cándido fresco adicado á mártir de Catania, santa Águeda, particular padroeira das afeccións de peito, especialmente femininas, no testeiro da ermida, poida permitirnos falar do século XVIII. Ou, se cadra, do XVII, debido a que en 1720 consta a existencia dunha confraría adicada á mártir, que perdurou ata 1828. Unha limpa cruz, traída do adro da igrexa parroquial; unhas árbores, unhas pintadas irreverentes, unha fonte, un magnífico cruceiro plateresco, do século XVI, Ben de Interese Cultural, trasladado ó tempo da chegada do tren, para evitarlle as vibracións deste heraldo do progreso, parecen querer respectar a man de Deus nesa paisaxe, acalando a ousadía da man do home que irrompe na escea teofánica, distraendo do principal.
Todos os anos, na igrexa parroquial, antes da festa do 5 de febreiro, celébrase unha novena en honra da santa, que conclúe cunha nutrida romaría. Obviamente, hoxe, a “peste” que nos atenaza, impide o groso de semellantes fastos. Pero todas as cousas, incluso as malas, poden ter unha lectura de esperanza. Outra das “pestes” do noso século é o tristemente soado cambio climático. A dureza do tempo, noutras datas, facía que as devocións de moitos lugares fosen esquecidas, para celebrar outros santos nas bonanzas do estío. Probablemente, estas mudas do clima anuncien futuros anhelos de auga e de humidade, pero polo menos propician, por agora, non tendo inmediata preocupación no noso horizonte, que a festa desta santa non sexa postergada por outras porque tamén ela ten o seu día de verán no novo mes de agosto, que é febreiro.
Dende antigo, cando os bispos viñan a Ourense dende Castela, polo Camiño Real, eran recibidos na Vilavella, no actual Concello da Mezquita, polo abade de Santa María da Cabeza. É coñecida a anécdota dun daqueles bispos, don Pedro de Quevedo e Quintano, que habería de morrer con fama de santidade e habería de recibir o capelo cardinalicio de mans de Fernando VII, o rei Felón. De orixe estremeña, catedrático en Salamanca e cóengo lectoral da catedral de Zamora, deixaba atrás as áridas mesetas castelás e entraba en Galicia, pola diocese que nunca habería de abandonar, montado nunha humilde burriña. Saíu a recibilo o abade da Vilavella, nunha cadeira de man portada por catro cregos. Gloriosa estampa, na que a humildade de Cristo é predicada co exemplo do que aínda que non o parecese pola montura, era o máis grande dos dous que se atopaban!
Cambiados os personaxes e variados algúns elementos desa escena, unha recepción parecida adoitaba ser repetida, segundo parece, á entrada da cidade de Ourense, onde os bispos aproveitaban a ermida seixalbense para acicalarse ó ingresar na urbe, segundo conviña á decente aparencia que requiría a súa condición, acicalada a cidade, á súa vez, polo propio Miño, para recibilos a eles. Non vou determe máis. Deixo unha oración de santa Águeda por se algún dos que len se perde lendo, polos adros da súa casa alzada, lembrada, como vimos, polo autor da Virxe do Cristal. É costume facer esta prez na festa da santa, en Seixalbo, o seu pobo, como de forma máis patente que velada, reza o seu último verso, que nos anima a seguir adiante, malia os cambios do clima, as pandemias ou o empinado da costa para chegar á Ermida, que pode ser calquer costa da nosa vida.
