Os abades excomungados de Celanova

É público e notorio que cando Rosendo Guterres decidiu fundar a comunidade relixiosa de Celanova e levantar o que por aquela debeu ser un simple conxunto de “habitacións para monxes” -como indica Ordoño na súa haxiografía sobre o futuro santo-, puido facelo libre de cargas externas gracias ós poderosos sustentos familiares, da nobreza da época e mesmo da realeza, que nalgúns casos tamén formaba parte do seu ámbito famiiar. Tal circunstancia levárona a gala sempre os que sudeceron a Rosendo á fronte da abadía. Sobre todo, despois de deixalo por escrito no seu propio testamento: “Dejo este monasterio -di Rosendo no leito de morte- a la Religión y a vosotros, que habéis de vivir regularmente en él, libres de toda jurisdicción, así Real como Episcopal”. Esta foi, polo tanto, a causa pola que, mediado o século XII, emerxerían unhas tensas relacións entre o abade celanovés, Pelaio, e o bispo ourensán, Martín, que habían durar case un século. Historicamente son varios os investigadores de agora e de noutrora que abordaron estes episodios. Dende o freire Benito de la Cueva, autor da “Celanova ilustrada”, ata o medievalista Andrade Cernadas, transcritor do libro Tombo do mosteiro celanovés, pasando polo profesor Fernández Casal ou o crego Hernández Figueiredo. Mergullado nun proceso de recuperación de freguesías, igrexas e territorios, destinado a devolverlle á diocese a influencia perdida había séculos, o tal Martín aproveita unha antiga e pretendida querencia da diocese de Oviedo polo mosteiro celanovés para reclamar xurisdición sobre esta comunidade e todo o seu territorio dependente. Isto, loxicamente, alporizou ós residentes en Celanova, que presentan pleito en Roma e obrigan ó Pontífice Eugenio III a evocar a intermediación do arcebispo de Toledo, Raimundo. Logo de que “las partes se concertaron entre si con amistad -escribe De la Cueva- para revovar la paz y para que esta concordia dure firme y entera”, o primado español dita unha sentencia en xaneiro de 1149 -nunca ben deglutida polos frades de Celanova- no sentido de que o abade celanovés, cando o bispo visite o cenobio “lo reciba honradamente y lo hospede con diligencia y agasajo”, mentres que “el monasterio gozará y poseerá en paz los réditos y derechos de igleisas que están en su distrito y jurisdicción”. A maiores, “el obispo de Orense no presuma de descomulgar al abad de Celanova”. É dicir, neste primeiro envíte o abade salvaríase da excomuñón. Non tería tanta sorte, sen embargo, o seu sucesor, Fernando I “O Festuco”, “hombre de gran ánimo y pecho”, cando, a piques de finalizar o século, é citado polo bispo Adán para asistir ó sínodo, cousa á que non só se nega senón que tampouco lle permite acudir ós priores de San Pedro de Rocas e Santa Comba de Naves, así como ó arcipreste celanovés, por entender que o bispo nunca mandara sobre os abades de Celanova e tampouco o ía facer sobre el. Aquí, as diferencias acadaron xa niveis testosterónicos e a reación episcopal foi a de excomungar de contado ó abade celanovés, provocando unha nova apelación a Roma, agora co Papa Inocencio III como interlocutor, que se ve na obriga de nomear xuíces por dúas veces, xa que logo, no primeiro incluíron ó arcediano de Astorga, que era parente do bispo ourensán. A sentenza final, datada en 1203, resolvería, non só a anulación da excomuñón abacial, senón tamén o nomeamento deste como arcediano da diocese auriense. O día que o abade abandonou o mosteiro e non lle permitiu a entrada ó bispo de Ourense Celanova en 1634, segundo un gravado reproducido en “Celanova ilustrada”. O segundo litixio xudicial encarado entre o bispo ourensán e o abade celanovés por mor da inasistencia do segundo ó sínodo convocado polo primeiro, deu lugar a un curioso lance que resume, coa redacción propia da época no que foi relatado -1634- polo cronista Benito de la Cueva, na “Celanova ilustrada”. Conta o freire que unha vez rematado o sínodo, o bispo Adán “trató de ir a Celanova a continuar su jurisdicción y resarcir lo que se le había menoscabado”. Tendo coñecemento das intecións episcopais, o abade celanovés “temió prudentemente alguna violencia y por eso se ausentó de su monasterio” sen deixar dito, loxicamente, o lugar ó que se dirixía, pero dándolle as ordes oportunas ó porteiro “para que cerrase las puertas y no abriese al obispo”. Como era de agardar, o responsable da portería monacal obedeceu cos ollos pechos ó seu mentor “y así el obispo se volvió a Orense con gran sentimiento de que no le hubiesen recibido en casa, ni abierto las puertas de ella”, polo que, sen solución de continuidade, tan pronto se atopou na sede episcopal “suspendió luego al abad y puso entredicho en el monasterio y viendo que don Fernando apelaba y fiado de que la apelación no hacía caso de las censuras impuestas, lo descomulgó”. Logo viría a sentencia papal xa comentada, no sentido de acabar asumindo definitivamente a obediencia debida ó bispo por parte da comunidade conventual, a cambio do arcedianato na diocese e un sitial no coro da catedral. Pero, aínda así, as desconfianzas entre o poder eclesial ourensán e o regular celanovés mantivéronse alerta, de forma que poucos anos despois -cara o ano 1234-, o abade celanovés dese momento Pedro IV acabou tamén excomungado -di Andrade Cernadas- “por una acusación sobre su vida relajada y la de la propia comunidad”. Neste sentido, apunta De la Cueva que cando Pedro levaba 22 anos rexendo a abadía, “personas poderosas hicieron falsa acusación, con mala intención, de que el abad y monges de Celanova vivían relajada y licenciosamente y gastaban las rentas del monasterio en profanidades”, o que motivou que o Papa Urbano IV ordenara a escomuñón do abade e da comunidade, malia que despois se vise na obriga de rectificar porque -xa ven- dis que todo era mentira.n