Os cabalos e os bois de don Secundino

O pasado venres, en crónica de Raquel F. Cruz, soubemos da viaxe do ourensán da Rúa, Mario Nogueira, a Roma para domar unhas vacas chamadas a participar na rodaxe dunha película. A presenza deste gandeiro no xornal devolveu á miña memoria os inicios artísticos doutro ourensán, hai agora 138 anos. Chamábase -é ben sabido- Secundino Feijóo, era de Vilanova dos Infantes e da man duns bois amestrados no claustro do mosteiro de San Rosendo deu o salto ó mundo do circo para crear unha saga que chega ata os nosos días. Non é preciso realizar un gran esforzo de documentación na rede para achegarse ó perfil do gran modernizador do circo en España, o ourensán Secundino Feijóo. O cronista Anselmo López Morais debeu ser un dos primeiros. Manuel Rego Nieto, na súa condición de fillo do sempiterno apoderado do circo, Gustavo Rego, fixo de continuador nos anos 90. Eu mesmo -baixo pseudónimo de Ramón Feijóo- afondei nela, na revista Auria de agosto de 2011. Rafael Salgado leva anos ofrecendo datos e fotografías inéditas da súa presenza na cidade. E incluso os irmáns Cástor e Félix Castro Vicente, nunha documentada biografía doutro ourensán de pro, Faustino Santalices, achegaron aspectos non menos interesantes dos aconteceres de “don Secundino”. Deses papeis de Santalices -con raíces familiares, coma Secundino, en Vilanova- permítome exhumar o seguinte extracto, por ser testemuño directo -como alumno dos Escolapios de Celanova- dos albores circenses daquel mozo nacido en 1864 e que despois de ter acompañado a seu pai no cadro musical dun humilde circo chamado Fasyo, decidiu que o seu futuro ía depender del e da súa audacia: “Si fuera posible volver el tiempo hacia atrás -escribiu Santalices aquel día de xuño de 1933 cando lle entregaron a medalla do Traballo a Feijóo no Concello de Ourense- o revolverlo, como diría el maestro Unamuno, la imaginación no tendría que esforzarse en dar un salto mortal de cincuenta años para vernos en el claustro llamado del seminario, en el monasterio benedictino de Celanova. Allí fuimos espectadores de la primaria función y los últimos ensayos de la primera compañía ecuestre dirigida por don Secundino. El recuerdo invade de nostalgia el espíritu -¡cincuenta años!- y a uno le parece que fue ayer cuando Antuan (sic.), el gran domador, hacía filigranas acrobáticas con los caballos y el clown Fedrich nos emocionaba con dobles saltos mortales de soslayo, pasando por un aro de pequeñas dimensiones, mostrando las tremendas cicatrices de su cabeza rasurada. O cuando aquellos cuatro terneros comprados en la feria de Milmanda, sometidos al entrenamiento del balancín, nos llenaban de asombro y nos escurríamos de clase para asistir a los ensayos en el campo del Cristal. A los convecinos de Feijóo les parecía aquello obra de un chiflado, no dejando de pronosticarle un rotundo fracaso (...)” É certo que nin os apuntes biográficos nin a hemeroteca teñen coincidido en se aqueles primeiros “cuatro terneros” foron bois ou vacas. O que si quedou claro foi que os seus veciños nunca serían contratados por Secundino como “pitonisos”, xa que logo, o futuro que a ousadía do músico-domador lle concedeu -por fortuna para el- tivo moi pouco que ver coas dotes proféticas dos vilanovenses. Secundino dominou ós bois e ós “toros salamanquinos” que lle sucederon, engadiulles unha ducia de cabalos, fixo cantar a un burro e bautizouno co verdiano nome de Rigoletto, botou man dalgúns familiares coma a súa tía funambulista, Silveria, casou con Paquita Salas, puxo o ceo por monteira e collido da súa man “salió de su pueblo para iniciar la quijotesca empresa de conquistar el mundo de la farsa y, desde entonces, el decano de los directores de circo de España, ha llevado al alma de los españoles la alegría sana y el optimismo risueño” do meirande espectáculo do mundo. Pero esa, como foi sinalado ó principio, é historia xa contada. Manuel Feijóo, un neno que non podía ir ó circo, unha multa e un comisario de policía Bufalo Bill era representado por un ex-capitán da Policía Montada de Canadá. Sabido é que non hai historias de éxito sen episodios de fracaso. Secundino non foi alleo a esta máxima e o 14 de maio de 1933 sufriu se cadra o máis grave de todos, cando un cohete de artificio disparado dende o exterior caeu na carpa e nun alustro o conxunto escénico foi pasto das labaradas. O suceso tivo lugar na premonitoria “plazuela de Muerte y Vida” de Segovia e o sinistro foi valorado nun cuarto de millón de pesetas. Malia a todo, Secundino logrou remontar e aínda se mantivo á fronte da tramoia circense dous anos, deixando á fronte ó seu fillo Manuel, veterinario de carreira, pero co sangue dos comediantes facéndolle piruetas polas arterias. Manuel familiarizou, vía matrimonio de ambos con dúas irmás, con outro home de circo, Arturo Castilla, e entre os dous decidiron seguir os pasos dos grandes circos norteamericanos ó estilo do colosal Ringling Brothers e crearon o Circo Americano no que chegaron a contar cunha troupe de medio milleiro de traballadores. Seguindo as estratexias publicitarias de seu pai, cando o Circo Americano chegaba a unha cidade organizaban unha parada polas rúas co fin de espertar na poboación a necesidade de asistiren a tan monumental espectáculo. Así o fixeron en Santander no verán de 1951, organizando unha vistosa cabalgata polo paseo Pereda “con llamativas carrozas, elefantes y caballos engalanados montados por preciosas ecuyeres, los camiones-jaula de las fieras, payasos, el hombre gigante, los enanitos y, como no, Bufalo Bill montado en su caballo (...)” Nun momento do desfile, unha muller petou na xanela do coche no que ía Arturo Castilla e díxolle que tiña un en fillo encamado que non podería ir ó circo, pregándolle que parara a comitiva e que mandara ó Bufalo Bill a visitar ó neno. E así foi... O atasco que provocaron foi monumental e a multa, de mil pesetas, equivalente, daquela, “a la nómina diaria de veinte empleados”. Ó ir pagala, o comisario informou ó director do circo de que a sanción xa fora abonada polo pai do neno. Castilla quixo saber daquel home para darlle as gracias e o comisario contestoulle, complacido: “Acaba de dármelas, Sr. Castilla. ¡Que dios le vendiga! Velaí a maxia do circo, que aínda hoxe nos enfeitiza cando vemos ó lonxe algunha carpa.