O fotógrafo dos vivos... e dos mortos

A polémica de Ribarteme sobre a procesión dos cadaleitos, fíxome acordar que dende hai décadas conservo unha pequena colección dun cento de fotografías de Manuel Garrido -un dos “Hermanos Garrido”, os imaxineiros de Parderrubias- que atesouran unha icónica importancia e non só polas imaxes que reproducen da sociedade rural ourensá da segunda década do século XX, senón por aqueloutras que realizou nalgúns lugares da provincia nas que afondou no paradoxo de “inmortalizar” ós mortos. Un amigo xornalista que cubriu a pé de obra a pasada semana a polémica clausura da procesión dos cadaleitos de Santa Marta de Ribarteme (As Neves), faloume da infinita decepción que lle supuxo a un fotógrafo xaponés (que viaxara a Galicia co único obxectivo de fotografar unha das romarías máis inmortalizadas da nosa tradición), chegar a Santa Marta e atoparse coa teimosía dun cura que non quixo avalar cerimonialmente o que para el é un espectáculo que non ten nada que ver coa ortodoxia relixiosa amparada polo Vaticano. É posible que, igual que lle aconteceu ó fotógrafo xaponés, lle acontecera a outros, como tamén é posible que haxa moita xente que comungue coa decisión do párroco, malia que Galicia leve convivindo dende sempre coa cultura da morte cunha cercanía singular, ata o punto de que -escoiteillo dicir hai poucos días ó músico Maximino Zumalave-, en vez de morte lle chamemos pasamento. E aínda que isto non é exclusivo da interpretación antropolóxica que os galegos lle damos a ese tránsito cara un estado -digamos- de “ningures” ou “algures” segundo crenzas, o que si é certo é que tal consideración, unida ó forte impacto da emigración na nosa sociedade, que a miúdo obrigaba a confirmar as malas novas da morte dalgún ser querido co indiscutible valor documental dunha foto, todo isto fixo que a medida que a fotografía se foi abrindo paso nas vidas dos nosos devanceiros, tamén foi abrindo nichos de mercado nalgúns casos insólitos coma este. Todo isto soubo velo con absoluta clarividencia Manuel Garrido, un mozo nacido no ano 1888 no berce familiar dun carpinteiro de Parderrubias (A Merca) chamado Celedonio, que a finais do século XIX compaxinaba as duras viaxes estivais á sega de Castela co oficio invernal da carpintería e que foi quen de acabar especializando o seu obradoiro cara unha técnica máis depurada, dándolle pé, así, ó nacemento dunha industria da madeira ligada ás artes relixiosas. As inquedanzas de Manuel, sen embargo, viraron cara esoutra arte iniciática da imaxe en papel e, aproveitando unha viaxe a Barcelona na compaña do seu irmán maior José, adquiriu os coñecementos precisos para, tan pronto regresou á aldea de Parderrubias, comezar a impresionar en placas de vidro todo canto se lle puña por diante, non só no estudo que montou na casa familiar, senón tamén como fotógrafo ambulante. Coa cámara ó lombo e un pano estampado para o fondo da imaxe, percorre, entón, a provincia retratando a ricos e pobres, a burgueses egocéntricos e a humildes labregos que ven arreo na fotografía un xeito de transformación temporal, superando, cando menos por un intre, as súas particulares miserias. Nenos e vellos, mulleres e homes, enterros e romarías e algún que outro pioneiro que, orgulloso, amosaba a súa modernidade adquirida, foron motivos que activaban a curiosidade de Manuel Garrido. O mesmo valía un escenario bucólico que a beira dun río, o patio dun galiñeiro que o estudo de Parderrubias, o caso era concederlle a inmortalidade, non só ós vivos, senón tamén ós mortos. A saga dos Garrido, retablos pola provincia e unha colección fotográfica ¿no limbo? De volta de Cataluña, Manuel e José, xunto co seu irmán mais novo, Modesto, montan en Parderrubias un taller de imaxineria e o estudio fotográfico que Manuel ha explotar durante case unha decada. Corría a segunda década do século XX e aquela actividade xurdida do legado de Celedonio e da inquedanza dos tres irmáns (Eliseo camiñaría en solitario), comezou a crecer na arte da imaxinería e ó mesmo tempo que Manuel atesouraba unha riqueza gráfica unica, os seus irmáns producían “San Benitos” e “San Antonios” coma churros, enchendo os altares das igrexas coa “Purísima” de Murillo. En 1918 a empresa de “artes católicas, José Garrido y hermanos” vivía intres de moderna industrialidade que consolidaron en 1924 coa constitución legal dunha sociedade cun capital de 25.000 pesetas. E a medida que a imaxinería e a tenda de ultramarinos e ferretería de Parderrubias incrementaban as vendas, a fotografía comezaba a deixar de ser unha profesión para Manuel e a frenética actividade desenvolvida dende que en 1911 adquirira os primeiros frascos de revelador e uns sobres de papel de citrato de 13 por 18 cm na droguería Sanchón de Vigo, foi perdendo intensidade, quedando na familia coma un “hobby” que, sen embargo, non sería abandonado xamais. Así comezaron a facerse populares os “imaxineiros de Parderrubias”. Logo ampliarían o taller de esculturas relixiosas e restauración de altares cara a industrialización ó por maior da madeira, abrindo varios serradoiros na comarca. Manuel e José Garrido morreron solteiros e aínda que o negocio das imaxes foi proseguido por uns sobriños durante un tempo, hoxe tamén ten desaparecido. O que si non desapareceu foi o amor da familia pola arte e hoxe en día, cando menos, son dous -Pablo e Lucía- os descendentes que se dedican profesionalmente á restauración de obras artísticas. O que xa non sei se desapareceu foi o valioso arquivo fotográfico de Manuel. Cando tiven acceso a ese cento de vidros impregnados -hai máis de vinte anos-, unha nave da Manchica que fora o “buque enseña” dos tres serradoiros da familia, conservaba cheas de po e teas de araña unha morea de placas de cristal arquivadas en caixas de madeira, que se contaban por centos e que ben estarían sumando os fondos do Museo Arqueolóxico Provincial, poño por caso. Nalgúns casos as “capelas ardentes” eran auténticos altares de despedida.