José Pérez: vida e morte a carón do pan

Sobre os panadeiros ourensáns en Chile poderían seren moitos os libros que escribir. De feito hai varios publicados. Sen embargo, a xenerosidade da rede puxo nas miñas mans unha historia protagonizada pola familia deste ourensán de Chaguazoso (A Mezquita) que traballou de sol a sol na súa panadería e amasou unha pequena fortuna arredor da cal revoarían envexas e remorsos, rancores, odios e xenreiras familiares que no ano 2008 deron cabo con tres asasinatos que estremeceron á sociedade chilena. Había tempo que tiña ganas de traer a esta páxina a alguén que exemplificara a íntima relación que o sector económico do pan chileno mantén con tres puntos moi concretos da xeografía ourensá: A Peroxa, Carracedo (Celanova) e, sobre todo, Chaguazoso (A Mezquita). Así o recolle o libro “Los gallegos que llegaron a formar la panaderia en Chile”, publicado en 2016 por José Yáñez, Lucio Freire e Marcelo Gálvez, familiares os tres dos pioneiros que chegaron a Santiago nos albores do século XX e que nos albores do XXI conseguiron que máis do 60% das panaderías do país estean en mans de galegos ou de descedentes seus. Foi a actualidade constitucionalista na que andou enleada a pasada semana a sociedade chilena, a que me deu pé para afondar nesta circunstancia e chegar a unha das instalacións pioneiras, o muíño “La Estampa”, propiedade inicial do tamén veciño de Chaguazoso, Manuel González Diéguez, que hoxe, nas mans dos seus herdeiros, continúa tendo operativos 22 silos e producindo cinco mil sacos de fariña diarios, ademais dunha explotación vinícola e outras empresas en distintos sectores de produción. E foi isto, porque cando José Pérez Pérez chegou a Santiago de Chile (en 1929) animado polos seus irmáns Emilio e Ceferino -que xa traballaban alí-, comezou, coma eles, nas cabaleirizas da empresa, onde atendían os animais e as carretas de reparto, para logo pasar ó interior do obradoiro e, en non moito tempo, a encargarse da administración dun dos diversos fornos que Manuel González tiña repartidos pola capital, antes de facerse propietario doutro que lle vendería o seu irman Emilio e ó que lle aplicou unha pequena innovación (cambiando as rodas de ferro das carretas repartidoras por neumáticos) que lle supuxo ampliar substancialmente a produción e, en consecuencia, as rendas do negocio. Andaba polos 35 anos e as relacións comerciais levárono a reencontrarse cun veciño que chegara a Santiago a través de Bos Aires -casado cunha arxentina e cunha filla aínda adolescente-, con azos de instalarse na capital chilena. A conexión inicial entre ambos foi tal que non só montaron unha panadería en sociedade, senón que acabaron unidos familiarmente cando José lle pediu a man da súa adolescente filla, Aurelia, que acababa de cumprir os dezasete. A cerimonia tivo lugar o 25 de outubro de 1947 na comuna de Independencia e, dentro dos límites desa demarcación capitalina, foi na rúa Seminario onde instalarían a panadería e onde José Pérez conxugaría tempos de bonanza económica coas primeiras frustracións e desencantos. José comprometérase a achegar á sociedade unha cantidade que non foi quen de conseguir, polo que o negocio igualitario viuse reconfigurado nun 70% para o pai de Aurelia e un 30% para o xenro, que ademais tivo que comezar a traballar sen recibir ningún salario ata compensar o compromiso. Malia iso, a vida seguiu o seu curso e da relación matrimonial xurdiron tres fillas: Pilar, Magdalena e Gloria. Pilar fíxose arquitecta e o resto da familia mantívose ligada ó negocio familiar, do cal -á morte do sogro- tomaría as rendas, primeiro a sogra -unha muller dominante e autoritaria- e logo a súa propia muller, que acabou poñendo o negocio nas mans de Agustín, un empregado dun hotel madrileño do que a filla máis nova, Gloria, se namorara nunha das frecuentes viaxes que as mulleres facían a España mentres José quedaba traballando de sol a sol na panadería. Recollen os medios de comunicación que seguiron o caso, que o ambiente familiar foise enrarecendo tanto máis canto as mulleres ían anulando a personalidade de José, ata o punto de que non o deixaban comer á mesa, prohibíronlle calquera contacto cos dous irmáns que o levaran para Chile e a unha terceira irmá que el mesmo reclamara, tíñana coma criada, de tal xeito que a familia acabou dividida en dous bandos. Dunha parte a sogra, a muller, as dúas fillas máis novas e o xenro, Agustín e da outra el e máis Pilar, casada entón cun compañeiro de carreira, arquitecto coma ela e que acabaría sendo unha das tres vítimas. “La Quintrala de Seminario”, un dos casos máis mediáticos da crónica negra chilena O xuízo contra Pilar Pérez e o autor dos crimes ocupou ducias de horas de tv. A medida que José e os seus irmáns ían sendo afastados do núcleo feminino, a relación de Pilar co seu pai foise fortalecendo e os enfrontamentos desta coa súa nai e coas súas irmáns foise radicalizando, ó tempo que o alzheimer foi minando a José ata que faleceu, en 1999. O negocio do pan, sen embargo, non só se mantivo a flote, senón que se viu incrementado en 1985 cunha sociedade inmobiliaria que, á morte de José e á hora do reparto, converteuse na espoleta que fixo rebentar a bomba de reloxería que se instalara no seo familiar, ó ter coñecemento, unha parte, da existencia dun testamento con importantes melloras para Pilar. Todo saltou á luz e ós medios de comunicación chilenos dun xeito indirecto o 4 de novembro de 2008 cando o xove enxeñeiro de orixe alemán, Diego Schmidt, de 25 anos, cae asasinado ás portas da casa de Agustín Molina e Gloria Pérez, a irmá máis nova de Pilar. Diego era o mozo da filla de Gloria e unha rápida actuación policial da cabo do autor dos disparos, que acaba confesando ter sido contratado por Pilar Pérez, non só para matar á súa familia, senón que el mesmo fora, seis meses antes, o asasino dunha parella homosexual formada polo arquitecto Francisco Zamorano e o “paramédico” Héctor Arévalo. Pilar emerxe, entón, como autora intelectual dos tres asasinatos, dado que Francisco Zamorano era o seu home, co que tivera un fillo e unha filla e do que se separara anos atrás ó descubrir a súa dobre condición sexual. Os medios de comunicación reproducen centos de crónicas e de horas de televisión debullando, ata o detalle máis escabroso, o caldo de cultivo familiar que explosionara coa inocente morte de Diego. Pilar Pérez pasou de contado a ser “La Quintrala de Seminario” (mentando a unha aristócrata chilena do século XVII que fora responsable da morte de ducias de súbditos) e o xuízo no que toda a súa familia declarou (incluídoa a súa nai e os seus dous fillos) contra ela rematou o 26 de febreiro de 2011 cunha dobre condena a cadea perpetua (a máis alta dende a reforma xudicial chilena) que só lle permitiría obter beneficios carcelarios ó cumprir 117 anos. Hoxe ten 71 e loita por defender a súa inocencia a través do post de youtube “La voz de Pilar”, mentres o caso xa ten sido obxecto de dúas series de televisión. “Maldita” (2011) e “Alma negra”, este mesmo ano.