Nas últimas semana levamos escoitado falar moito do “Xogo do calamar” (lura en galego). Isto é debido ao fenómeno mundial da afamada serie que baixo este nome está a emitir a plataforma Netflix, e que non deixa de suscitar polémicas. Para as persoas alleas, resúmoo moi rapidamente: os diferentes capítulos desta produción procuran que diferentes persoas con apuros económicos se sometan a un macabro xogo, a vida ou morte, no cal van pasando probas baseadas en dinámicas infantís.
Como serie de ficción podemos discutir mais ou menos sobre a calidade da mesma. Pero eu, alleo ao mundo do audiovisual, alomenos como técnico, non entrarei nesta cuestión. O que realmente está preocupando á comunidade educativa é o impacto que esta lura de tentáculos inmensos está a deixar na infancia. Hai indicadores cualitativos e cuantitativos que nos indican que moitos menores están a visualizar esta produción. Así, podemos ver como o disfrace mais solicitado nestes días para o vindeiro Samaín ten que ver cos personaxes da serie, tamén vemos como memes, gifs e historias están a ser compartidos nas redes, e por último, e quizais o mais preocupante, observamos como se están reproducindo nas escolas –e fóra delas- as escenas desta ficción con máis ou menos agresividade.
Por que non deberían vela os menores
Desde a pedagoxía debemos facer unha chamada urxente aos responsables dos/as menores. Este tipo de contidos non está recomendado para os nenos/as, e por algo será. No caso do xogo do “calamar” o límite marcado está nos 16 anos, e eu creo que debía ampliarse aos 18. Darei só tres argumentos dos moitos que se poden narrar para soster esta afirmación.
O primeiro deles ten que ver na maneira en como aprendemos as persoas. A teoría constructivista indícanos que os seres humanos adquirimos contidos, habilidades e aptitudes establecendo referencias a partir do que xa sabemos. Por exemplo, para aprender a ler primeiro debemos coñecer os símbolos (letras) e os seus significados (fonemas). Neste senso, o autor da serie indicou en diferentes entrevistas que esta estaba conceptualizada para facer unha crítica ao capitalismo e ao comportamento humano. E eu pregunto, como menores que non entenden o que é o capitalismo ou aínda non definiron a súa identidade poden atopar este significado na serie? A resposta é clara, non o farán, tan só se quedarán coa parte máis superficial da mesma que ten que ver cun contido claramente violento e deshumanizado.
Por outra banda, está o establecemento de referentes de imitación. A forma máis primitiva de aprendizaxe de calquera especie, e tamén da humana, é a copia de comportamentos, a imitación. Isto explica que sigamos reproducindo modas, ou que existan os/as influencers. Nunca deixamos de imitar aquilo que nos causa algún tipo de emoción. Pois ben, se os modelos de ficción que están a seguir os nenos/as teñen un comportamento determinado, é probable que certas conductas podan ser adquiridas e normalizadas ao existir unha falta de conciencia crítica na súa asimilación. Por iso, os modelos e referentes que teñan os/as menores teñen tanta importancia no seu desenvolvemento cognitivo.
Por último, gustaríame entrar na xestión emocional dos conflitos. Unha das grandes habilidades do ser humano é a capacidade de razoamento e de abstracción. Así podemos chegar a previr situacións a partir do coñecemento que teñamos adquirido previamente (a aprendizaxe referencial anteriormente citada). Un dos grandes desafíos do noso sistema educativo é unificar a transmisión de contidos das áreas de coñecemento cunha boa xestión afectiva e emocional no desenvolvemento humano. Deste xeito, os pedagogos/as levamos anos investigando na mellora dos procesos educativos para acadar ese equilibrio que ten como finalidade a construción da sociedade civil do futuro. Por iso, debemos recordar que a ficción é tan só iso, unha simulación. Así, temos que facer fincapé en que neste tipo de serie todo o que ten que ver coa xestión de conflitos queda sometido a unha conducta agresiva que debe ser evitada na vida real, pero que tanto nos atrae na pantalla. Repito, non me meterei con contidos ou co formato, senón na xestión que o espectador/a fai dos mesmos. Por iso, cabe sinalar que aqueles nenos/as que aínda non teñen adquirido competencias para a xestión de situacións de confrontación, poden ver nestes modelos de comportamento un exemplo a seguir, que para nada nos convén como grupo social.
En definitiva, e para pechar, as persoas que nos adicamos a mellorar a educación –ou o tentamos- facemos unha chamada para que os/as titores/as, pais, nais e familiares sexan conscientes do que pode supoñer expor aos seus fillos/as a visualización deste tipo de producións audiovisuais sen ningún filtro na asimilación de contidos. E insisto, non é unha crítica a serie, é unha chamada a como debe de visionarse.
