Sigo a ler o libro de Jordi Amat do que lles falei antonte; millor dito, ó que me referín antonte. Según o vou lendo síntome tentado de botar man de “El cuaderno gris” de Josep Pla, o tan ben traducido ó catalán da man de Dionisio Ridruejo, aquel home non sei se arrepentido. Hai algo que me limita e couta. Non me decido a collelo, logo de telo buscado nun non perdido andel da biblioteca; xa saben, a biblioteca, ese luxo ou esa condena propia dos vellos.
Teño medo, un medo que pretendo aséptico sen conseguilo, a que o tal caderno se me acabe por ofrecer gris, definitivamente gris, e xa vou algo vello pra ir cambiando de gustos. Pla queixábase, facíao con certa amargura, de que sendo xa de obra vinte e un anos, non tiña comido aínda unha ostra. Eu, camiño que vou xa dos oitenta, se podo e teño un respiro, vou baixar tres delas ó Freixo. Sempre na de Pepe d’O Coxo, alí na ribeira de Serra de Outes, onde aínda non só quedan restos da ostrea edulis, tan nosa, senón tamén dos vellos estaleiros, ocupados que foron polos que aínda son recoñecidos como os millores carpinteiros de ribeira da península, o que é tanto como dicir do mundo enteiro. Agora os barcos sonlles de poliester, padecen osmoses e as ostras son esas xapónicas, alongadas e fracas coma un rocín cervantino. Non da de Pepe, claro.
Hai uns días lin un espléndido traballo encol dunha figura que sempre axexei de lonxe sen deixar de me facer preguntas arredor da súa persoa. Era un home, alto e loiro, de andar pousado e diríase que taciturno, que camiñaba sempre acompañado de si mesmo mentres amosaba unha seriedade que sempre se me antollou algo puritana; ou tal se me antollaba a min. Chamábase Staffan Mörling, era sueco. Viñera estudar as nosas dornas, tan mariñeiras elas, tan puras e fermosas, que se namorou delas, botou o rizón a fondo, viviu na illa de Ons, casou nela, converteuse nun illeu e dixo algo que se me antolla moi fermoso. Dixo que “Galicia non é o fin da terra, senón o centro do mar”. Breogán o bendiga.
Josep Pla non foi un home de mar, senón un pallés apegado á terra. Seica tamén ó produto da vide e do traballo do home. En troques eu si son, eu si fun, un home de mar. Un home de mar que varou cedo e que sempre ten saudades dos amplos horizontes, que as terá sempre, ata o suspiro derradeiro. O que pra un nacido en Allariz non deixa de ser algo sospeitoso.
O caso ó que íamos era ó de constatar que, a pouco que me despiste, se sigo lendo, as trinta e poucas páxinas do libro de Jordi Amat que levo lidas, xuntas coas que ó parecer as seguen, poden chegar a me convencer do grisento ton do “Caderno”. Sucederá así a pouco que o siga a ler sen reflexionar de cando en vez, e moito, a cerca da figura do escritor e máis tamén da do seu amigo Vincens Vives. É así porque lendo o libro de Amat, frío e apaixonado á vez, sospeito que podo chegar a entender (que non a compartir) o silencio que se mantén en Cataluña arredor da figura de Pla, a pauliña ditada sobre el e mesmo sobre Vincens Vives.
Por eiquí tamén sabemos algo diso. A uns perdoámosllo todo, a outros a penas lles perdoamos nada, dependendo das fes que cada un profese. Convertemos en poetas a xentes absolutamente ignoradas polas musas e denigramos a xentes que naceron cunha estrela na fronte e no bico un cantar, dependendo da fe que profesasen e sen decatármonos de que a ideoloxía non pode ser exercida coma si se tratase dunha relixión dogmática.
Pla, como Cunqueiro, foi un gran escritor, Un gran escritor que non amou á súa terra como o mindoniense amou a que lle foi propia. Pla máis ben amou os produtos da terra; algo que, aínda que parecido, non ven sendo mesmo. A Pla pódenolo describir Jordi Amat nunhas poucas páxinas, tan poucas coma as que aínda levo lidas no seu libro, e a Cunqueiro só nolo pode describir José María Besteiro nun libro, catedralicio e único, sucado á vez de corredoiras e congostras, de vieiros choídos e doutros amplos coma horizontes; coma os que amou Manuel Antonio, o poeta inmenso, que sabía que estes, os horizontes, son sempre unha corda frouxa pola que nos aventurar funámbulos, unhas veces, sonámbulos outras tantas, pero sempre ou case sempre entre o soño e a realidade. Nós amamos a obra de Cunqueiro e mesmo contemplamos ó autor coma un neno grande e consentido, un neno rebuldeiro e xoguetón, que pagou o que pagou por disfrutar da vida e poder seguir sendo como foi. O que non sei -e Amat faimo dubidar- é cal e a medida na que os cataláns aman a obra de Pla e como contemplan ó seu autor.
Se Staffan Mörling estivese vivo acaso me recordase como resolvían na illa as desavenencias habidas entre os illeus, entre os veciños de Ons. Faciano “indo ás canas”. Baixaban a un canaval dos que case que se abeiran ó mar, os sitos ó pe mesmo dalgunha praia fermosa, e cada un dos dous contendentes afacíanse cun feixe delas, cun feixe de canas, co que bater no seu contrario. Loitaban así, sen ferirse a penas, ata que un dos dous caese rendido e exhausto. Os illeus eran poucos, os invernos longos e fríos, o mar sempre bravo e non se podía prescindir de ningún home. Todos eran necesarios.
Os pobos de poucas xentes teñen tanto dereito a selo como os que están formados por millóns e máis millóns de persoas. Pero só conseguirán logralo se aprenden a ir ás canas cada vez que a ocasión llo requira e a incomprensión se apropie das súas conciencias, cada vez que unha dorna polbeira se afaga ó mar ó tempo de facelo outras que só anden ás xardas nas luminosas tardes outonais. O mar é grande e nel collemos todos. Pla tamén. Cunqueiro por suposto.
