Escribiu Heinrich Heine que alí onde se queimen libros, xusto alí, mais ben cedo que tarde, tamén se queimarán persoas. Algo debía sospeitar xa, o poeta. Acaso fose pola súa orixe xudía, e, acaso tamén por elo, fose en cambio pola súa propia e natural tendencia a falar clariño e sempre polo dereito. Non se lle escapaba unha.
Heinrich Heine foi, non en van, o introdutor do “coloquialismo” na poesía; déixenme dicilo así; non se me ocorre agora millor maneira de facelo se quero recordar, como pretendo, que foi o iniciador da introdución da fala cotiá, da “fala alemá corrente”, na súa poesía. Ó millor quedaría millor introductor da “cotidianidade”, pero vostedes xa me entenden: algo moi distante da solemnidade do noso Espronceda, o de “párate y óyeme, oh sol, yo te saludo” quen, por certo, tamén escribiu sobre temas tan cotiás coma o que segue: “me gustan las queridas, tendidas en los lechos y flojo el cinturón, al aire el muslo bello, qué gozo, que ilusión”, así de corrido se mo permiten pra facer máis doada a lectura. En fin, cousas.
O caso é que non sei se estarei a facer unha proposición deshonesta, pero sen Heine ó millor non se entende a poesía de xentes como a polaca Wislawa Szymborska, tan sinxela e do cotiá, de linguaxe tan pura, tan accesible; nin tampouco que, sen el, o articulismo acadara a categoría literaria que con el acadou. Heine foi, que era onde queriamos chegar, un escritor de ideas claras e concisas. Foi tamén o derradeiro romántico. Uns din que mesmo foi o seu enterrador, o que enterrou o romanticismo. Non sei que pensar a cerca desto. Fáltanme datos e non me gusta moito tocar de oído.
Que pensaría hoxe Heine do que esta sucedendo entre nós? Formamos, todos nós, unha sociedade que a verdade sinxela é que nela léese moito máis do que nunca nela se lera. Pasámonos o día lendo na pantalliña dos nosos teléfonos móbiles, atendemos á pantallas dos nosos ordenadores ou das nosas tabletas, pero cada vez atendemos menos a ler en papel o que podemos ler en pantalla e por moito que, ó facelo con contumacia tan excelsa, se nos estea a estragar a vista.
Léese máis ca nunca, pero lense menos libros dos que antano e proporcionalmente se lían. Hai un par de anos, ou tres, pois o tempo pasa moi rápido, tanto que nin te enteiras, editáronse oitenta e tantos mil títulos en España, o que non está nada mal. En Francia, no mesmo período, editáronse tan só a metade dos que se editaron en España, pero o tanto por cento de lectores existentes en Francia ven sendo case que dobre do que disfrutamos en España.
Editamos máis e lemos menos. Quere isto dicir que ó libro prestáselle cada vez menos caso? Tendo en conta que nas pantallas citadas o que maiormente se lé son trapalladiñas e ignominias varias, frases curtas, chíos, ocorrencias e maledicencias encontradas, poderemos inferir da paisaxe que se nos está pintando que a atención que se lle presta ó libro equivale a aquelas queimas de antano, as mesmas queimas que lle permitiron a Heine anticipar que, neses mesmos lugares, acabaríase por levar a cabo a queima de persoas? Como serán logo, entre nós, as queimas do futuro?
Pode antollarse exaxerado o que se pregunta. Pode. Pero nós, que somos galegos e temos unha lingua cunha capacidade de expresión que non todas as linguas posúen, tamén un acceso á ironía que non tódalas sociedades desfrutan, sabemos que non é o mesmo morrer de morte morrida que facelo de morte matada.
A que está a padecer o libro, o mundo que se desenvolveu a partires da súa irrupción da man de Gutemberg, trátase dunha morte morrida, como tantas outras mortes que xa puidemos contemplar como se produciron (quen usa hoxe unha máquina de escribir? quen ten a man unha tenda de ultramarinos como as da nosa mocidade?) unha morte que recorda non ás mortes físicas, senón a aquelas outras mortes que poderíamos cualificar de civís, aquelas que levaban ó ostracismo e á segregación das persoas en virtude das súas actitudes e mesmo, en ocasións, das súas aptitudes; cando non das súas opinións e do prestixio no que se sostiñan.
Xa que hoxe andamos a voltas con xente xermana vale que recordemos o que dixo Siegfried Unseld, o mítico director de Suhrkamp e que, moi gustosamente, lles reproduzo de contado: “O prestixio dunha editorial literaria determínano o rango dos seus autores, as influenzas e distincións destes, o grao de interés que susciten os seus libros e mailas consecuencias que teñan”.
Sopesen esta afirmación coa realidade editorial da que dispomos, que tanto se apoia na subvención disfrazada de coedición; cotexen a produción anual dalgunha das nosas editoriais e procedan a relacionala co número de exemplares que venden, tamén cos dos libros que se lles len e a transcendencia e prestixio que reclamaba Siegfried Unseld, o rango, as influenzas e distincións dos autores editados e. ese exiguo número de lectores, de xeito que nos leven a considerar de inmediato o enorme e dramático paradoxo no que vive o nosa literatura.
Temos unha gran literatura, sen dúbida, uns grandes autores, sen dúbida, pero os máis deles carentes de rango e de influencia, as súas obras apenas teñen lectores e os libros a penas teñen vendas, na gran maioría dos casos. A paisaxe, debemos recoñecelo, ven sendo algo desoladora. Algo así coma circular nun día do inverno polo alto do Paraño, unha melancolía que aplana.
