Navegar sempre foi unha aventura, foino ata hai ben pouco; tan pouco que moitos non han crer que, cando eu me fixen mariño, nas clases de astronomía explicábannos -facíao o profesor Arana- como os patróns dos nosos pesqueiros que ían ó Grand Sole, ó Gran Linguado que nós convertemos no Gran Sol, regresaban a casa calculando o rumbo a partires da epacta luar.
Non é este o mellor lugar pra poñerse a recordar como se obtiña ese rumbo. Abonda con dicir que a epacta consiste no número de días cos que a lúa de decembro ten o día primeiro de xaneiro; ou sexa cantos días van, ó empezar o ano, dende que foi lúa nova. O calculo é tan sinxelo como pode resultar de impreciso.
Unha vez así obtido o rumbo puñas a proa ó sur do que se tratase. O mesmo podía aparecerche pola proa Santoña que Leixoes. Así que unha vez que vías terra virabas a babor ou a estribor, según cadrase, e íaste arrimando ó teu porto de destino ata arribar a el. Nada de situarse tomando as alturas de tres astros sobre o horizonte, nada de facelo coa altura meridiana do sol no mellor dos casos.
Entón os nosos pesqueiros, cando no peirao de Marín podían estar atracados centos deles, abarloados os uns ós outros, eran de madeira a maior parte deles. En Reikiavik, na capital de Islandia, cando vían chegar ós nosos mariñeiros no medio e medio dos temporais terribles que por alí se estilan, dicían deles que eran “homes de ferro, en barcos de madeira”. Era cando diciamos que “pra mariñeiros nós” e iso constituía non só un lema, non só un recoñecemento, senón tamén unha verdade.
O hábito de navegar, dito doutro xeito, a tradición de navegar sen a que non hai cultura náutica, transmítese xeración tras xeración. O mesmo que os percebeiros saben que vaga se lles vai vir enriba, estando de costas ó mar, con tan só escoitar o seu balbordo, os nosos patróns e os nosos capitáns, os nosos homes de mar, senón todos si os máis deles, saben ler no mar, saben escoitar o vento e axexar no ceo os cambios que axiña a experimentar o barógrafo.
O anterior non quere dicir que non poida haber despistes ou que, cando non haxa despistes ningúns non poida haber imprevistos. Haberá bos patróns e capitáns, mellores ou menos boas tripulacións, pero non se sabe de incompetentes totais mandando un barco e asumindo toda a responsabilidade que tal acto encerra. Non sei hoxe pero, non hai aínda tanto tempo, a diferenza habida entre Deus e un capitán de barco era a de a Deus non se lle vía.
Levamos moitos días lendo e escoitando moitas versións referidas ó aínda recente naufraxio dun arrastreiro marinense e ás causas que provocaron o afundimento do barco e a morte de tanta xente como a que o mar levou con el. O finado do meu pai adoitaba protestar contra a donidade coa que a xente opinaba de medicina e de dereito, facendo uso de un dereito inalienable, é certo, pero tamén dun descoñecemento absoluto da materia sobre a que se pronunciaban cunha seguridade que a el lle metía medo. Algo así venme sucedendo a min cando leo algunhas crónicas que, por moi de urxencia e necesarias que sexan, inducen culpabilidades, sinalando responsabilidades e causas ou, o que é peor, xulgando e emitindo sentenzas que ninguén lles solicita.
Cando eu naveguei no “Covadonga” -daquela aínda había transatlánticos de pasaxeiros- e non había iso que agora chaman cicloxéneses explosivas, senón unhas galernas de moito sandiola, unha singradura de poucas horas, entre Xixón e Santander, por exemplo, podía ocuparche un día enteiro; logo dunha desas e co mar aínda revolto entramos na ría de Vigo pola boca norte da ría entre as illas Cíes e o Cabo do Home cando, de xeito totalmente imprevisto, se parou a máquina e quedamos sen goberno co vento botándonos contra a illa a máis velocidade da desexable.
Cando o capitán, aquel xenio da navegación que se chamou don Víctor Pérez-Vizcaíno y Ojea, xa se dispuña a tomar medidas nas que ían ter que intervir os pasaxeiros, estando xa cerquiña das rochas, a máquina botou de novo andar e alí non pasou nada. Pero podía ter pasado. Vaia que si, que podería.
Non naveguei demasiado con Don Víctor, pero si o abondo como pra contar algunhas situacións complicadas e difíciles. Don Víctor trazaba a derrota a seguir, saíndo de Nova York pra arribar a A Coruña, por enriba do paralelo 42ºN, fose invernou fose vrao.
Como será o mar, desa latitude pró norte, que a tripulación percibía un “plus de peligrosidade” por navegar por aí aforrando tempo e diñeiro. Recórdolles que a distancia entre dous puntos dunha esfera non é unha liña recta senón a curva pertencente ó circulo máximo que pase por eses dous puntos do mapa. Non teño noticia de que recibiran esa paga os que dobrasen o Cabo de Hornos ou o de Boa Esperanza.
Na peor e máis dura zona do mar Atlántico, a que está por riba do paralelo 42ºN é a onde seguen indo a pescar os nosos homes de mar, os nosos homes de ferro, anque agora o sexan a bordo de barcos de casco metálico e dotados con tantos adiantos técnicos, con tanta información como os da miña idade non nos imaxinabamos que se chegaría a desfrutar. Os patróns, se non é que o do Villa de Pitanxo” sexa un capitán, xa non precisan calcular a epacta anual, a ponte dun barco é un lugar prodixioso no que dispós de tanta información e de tanto contacto con terra como nunca nos teriamos imaxinado os da miña idade. Millor así. Pero o mar segue a ser o mesmo, idénticas as vagas de mar, iguais de fortes os ventos e de impredicibles ás máquinas e os instrumentos de a bordo. Limitémonos a chorar ós mortos, recuperar os seus cadáveres, expresarlles as nosas condolencias ós seus deudos e ofrezámoslle a nosa solidariedade ós superviventes.
