O que lles vou contar hoxe, xa o escribín nun libro. Entregueillo a Alejandro Diéguez, o meu editor, hai uns días. Porén como a estas idades nas que eu ando un pode ser un pouco zascandil e volatinero vouno traer a colación pois venme de marabilla pra poder comezar dalgún xeito. Outro millor non se me ocorre.
A finais do ano 1987 viaxei a Rennes. Rennes está na Bretaña, nesa terra irmá da nosa na que os seus habitantes non falan igual ca nós, pero pensan, senten, soñan, cantan, beben e comen, se dirixen ós seus mortos e rezan como nos o facemos, Non sei se me explico, pero así é e tampouco non é cousa de se poñer un a dar aulas a estas alturas.
Unha vez alí fun visitar a Casa da Cultura, unha das nove que creou Malraux iniciando un modelo que, chegado o seu momento, tamén seguimos nós. A diferenza consiste en que mentres aquelas seguen sendo casas de cultura, non poucas das nosas, derivaron en dependencias administrativas de todo orde e condición.
Cando fun presentado ó equipo directivo da Casa de Cultura de Rennes levei unha sorpresa. Estaba composto por cinco persoas; pois ben, unha delas era francesa. As outras catro eran estranxeiras. Recordo un portugués, recordo unha grega de fermosa melea negra, e agora podería dicir dúas nacionalidades máis seguro de que ninguén me corrixiría; pero por estas que son cruces que non me acordo delas.
Isto de andar polo mundo, mesmo isto de ler os xornais, pode derivar en comparacións odiosas. Estas cousas entre nós non pasan. Aínda máis, en non poucas ocasións, diríase que en demasiadas, non abonda con que sexas do país, senón que según sexa a tribo que goberne o concello, a fundación, a asociación ou a comunidade de veciños, a academia do que sexa, tamén o partido ou a congregación, deberás formar parte dela ou irás servido; millor dito, ou non o irás e nada funcionará coa pluralidade debida e enriquecedora. Xa foi máis así de como se di, pero aínda o é. Recoñezámolo se temos que ser sinceros.
Agora acabo de ler, en realidade lino hai xa días, alá polo 25 de santos, que a Academia Francesa acaba de facer membro de número dela a Mario Vargas Llosa. Os académicos acaban de convertelo nun inmortal que é como alí denominan ós que forman parte da Academia fundada polo cardeal Richelieu no non tan lonxano século XVII.
Moito me marabilla esta disposición de ánimo colectiva que lle permite ós franceses facer seus ós de fóra, integralos no seu propio ámbito cultural e se enriquecer eles mesmos no proceso. Louis Aragon, Picasso, Moustaki, a nosa María Casares, Aznavour... e tantos e tantos outros son figuras senlleiras da cultura francesa e de moitos deles nin se sabe de onde chegaron pois tal é o grao de integración, de asimilación obtido. Na propia Academia entraron Julian Green, Ionesco, Bauciolli e acabo de saber que tamén un español, un chinés a carón de destes, inglés un, rumano outro, malia que xa non recorde os nomes. Os cinco escribiron en francés, pero Vargas-Llosa nin iso. Iso si, publicou todos os seus libros en Gallimard, debidamente traducidos.
Ítem máis, as normas da Academia din que non se pode facer membro a ninguén maior de setenta e cinco anos; Mario Vargas Llosa é de obra de oitenta e cinco, non é francés, non escribiu en francés e aí está. A razón? É un gran escritor e ós corenta membros da Academia impórtalles un pito incorporar a ela a alguén superior a calquera deles. Así é como se fai grande un país, se dignifica unha cultura e unha institución se fai respectar polos seus coetáneos todos.
E aínda outro ítem e só a vía de exemplo. Hai poucos días morreu Darío Xoán Cabana, un dos non moitos dos nosos académicos realmente dignos y merecedores de sentar onde el se sentou, rodeado de non poucas mediocridades como as que alí se sentan, asentan e apousentan; todas elas a carón de xentes que como Darío, contan co respaldo dunha obra e duns coñecementos do seu oficio, sexa este o de escritor, tradutor, lingüista e mesmo filólogo aínda entendendo por este a un sinxelo e cabal amante do idioma
As normas da nosa RAG impiden dedicar un Día das Letras Galegas a quen no habite na memoria menos de dez anos a contar dende o día do seu pasamento. Imaxina alguén á nosa RAG transgredindo a norma e dedicando a conmemoración do ano que ven, ou do seguinte, a facer común memoria da inmensa personalidade á que nos referimos? Dificilmente se me ocorre a min e miren que son quen de me imaxinar calquera cousa.
Esta nosa incapacidade de transgredir a norma, de innovar saíndonos do gueto que nós mesmos nos creamos, aceptando a diversidade, valéndonos da pluralidade e aceptando ós alleos, non lles é só cousa de nós, malia que nelo sexamos mestres, non vaian pensar o contrario. Élles actitude, nun grao ou noutro, máis exacerbado ou menos, que abrangue todo o arco dunha España afeita a sentir máis que a pensar e así aprehendida dende Trento ata hoxe. Ou é que o antisemitismo nazi se explica sen un antecedente chamado Lutero?
A non aceptación do noso, culpa máis nosa ca de ninguén, é a que fai que a obra de Cunqueiro, por exemplo, non teña a dimensión nin a consideración que merece no ámbito español e europeo. Nin a de Blanco Amor, autor da millor novela realista escrita en español, na primeira mitade do século pasado. Pois nós non somos nada sen Trento.
A deliberada ignorancia do nacionalismo español, tan supremacista cando menos coma o catalán senón máis, non é outra cousa ca expresión dun tribalismo dogmático como o que fixeron posible as ordenanzas de Carlos III coas advertencias a valencianos, murcianos, galegos, vascos e “demais xentes de mal vivir” ou todo canto a literatura do Século de Ouro Español verteu enriba nosa. Todo axudou a que sexamos mestres no arte de nos pechar en nós mesmos. Acaso sexa moito hora de ir ceibándonos de cadeas tales.
