'La libertad, Sancho, es uno de los más preciosos dones que a los hombres dieron los cielos; con ella no pueden igualarse los tesoros que encierra la tierra y el mar encubre; por libertad así como por la honra, se puede aventurar la vida y, por el contrario, el cautiverio es el mayor mal que puede venir a los hombres'.
Miguel de Cervantes ('Don Quijote de la Mancha')
Munira é moi vella ou iso parece. As súas profundas engurras, o camiñar encorvado, a man temblorosa..., todo parece indicar que os seus anos van máis aló da jaima na que agora vive coa súa filla, os seus netos e as famélicas cabras que tentan atopar infructuosamente o seu Abu Aleiba particular. Pero Munira non sabe exactamente os anos que ten. Perdeu a conta, di.Baixa a melfa (mlahfa) coa que se cubre a boca, e susurra moi baixiño palabras que non chego a comprender. De súpeto, sorrí e o seu rostro, curtido polo deserto, ilumínase e di nun case perfecto castelán, 'vosotros no comprendéis mi lengua pero yo si comprendo la vuestra porque la vuestra es también la mía'. 'Que magníficos vasalos se tiveran un bo señor!', penso, parafraseando a aquel antigo poema que canta as xestas do mellor cabaleiro que posiblemente tivera Alfonso VI e que non se viron correspondidas por este. No Norte de África un pobo abandoado unha e outra vez por España, conserva nas peores condicións que se lle poden presentar a uns seres humanos, a cultura e a lingua castelá. De feito, tódolos nenos e nenas saharauis no exilio teñen como materias de estudio obrigatorias matemáticas, o hassania (árabe saharaui) e o castelán, nunha rexión colonizada fortemente polo francés como lingua vehicular.
Estamos no medio da nada. Entre grandes extensións de area e rodeados polo meirande deserto do mundo que nega calquera atisbo de vida natural que osa desafialo. Observo as construccións de adobe e uralita, as jaimas, os bidóns cheos de auga que desafían aos absorbentes raios do todopoderoso sol abafante do deserto e que ela mesma trouxera dende o depósito da Daira, a uns cativos xogando cuns xoguetes, agasallo dunha asociación española, mentras outros dan patadas a unha especie de pelota feita con trapos envoltos, e é que xa se sabe que a necesidade agudiza o inxenio. Ollo cara Munira e penso que é a historia desta muller, que un día tivo que deixar a súa casa cos seus fillos e fuxir baixo as bombas do napalm e o fósforo branco do exército marroquí, a que debería figurar nos libros de Historia. Eduardo Galeano escribiu 'Las voces de la calle, las pequeñas historias sencillas son un buen ojo de cerradura para contemplar el universo'. A voz de Munira fálanos de que o seu é un pobo nómada que viaxaba dun lado a outro cos seus rabaños buscando as choivas guiándose polas nubes, por iso o nome de 'fillos das nubes'; fálanos da súa casa no 'verdadeiro Sahara', en El Hamra, e da que ela conserva a chave que algún día lle dará a súa filla para cando volte; fálanos do seu home, un dos moitos que quedaron loitando contra o exército marroquí e que nunca voltaron a ver; fálanos do seu fillo preso no cárcere de Salé, o seu delito: querer a liberdade do seu pobo; fálanos do abandono e do esquecemento; fálanos da fuxida da súa terra e da dureza na hamada; fálanos das visitas que recibe, membros de delegacións, ONGs, asociacións?, e ás que ela sempre lles pide o mesmo: poder ver ao seu fillo antes de morrer e que os seus netos poidan coñecer El Hamra. Leva vinte anos pidindo isto.
Na súa voz non hai rancor, non hai violencia, tampouco temor nen desesperanza. Só desexo. O desexo e a firme confianza de que algún día os seus netos voltarán a súa casa de 'verdade'. Sabe que ela nunca voltará. Quedará entre as pedras e o pó de Smara. Pero o pó do deserto e o abafante siroco é o único que ten dende hai trinta e cinco anos.
