A sorte de ter chegado a certos anos permite ter certa perspectiva e mesmo o privilexio de ter tratado a persoeiros salientables da nosa historia recente. Como teño bastante ben artellados os meus arquivos de cando en vez recupero historias e acontecementos diversos. Ao longo da miña longa estancia no exercicio do xornalismo tiven o privilexio de coñecer aos máis diversos personaxes en todos os ámbitos da vida social, laboral, política, cultural e histórica dos anos finais do franquismo e do enceto da democracia. Hai tempo que quería falarvos de Luis Soto, exsecretario de Castelao, que nos primeiros anos da transición desenvolveu unha presenza activa nos foros intelectuais e políticos de Galicia, particularmente en Vigo, onde tiven ocasión de tratardabondo a este fillo de Vilanova dos Infantes. Coñecino grazas a Xosé González “Pepiño”, entón un dos dirixentes da UPG, cando non se produciran aquelas convulsións internas, os expedientes, as expulsións, o chamado “levantamento dos coroneis” e outras cousas semellantes. Soto foi recoñecido sobre todo por ter sido o secretario de Castelao e a capacidade coa que soubo compaxinar a súa militancia comunista co nacionalismo, o que o converteu nunha persoa especialmente interesante pola súa traxectoria e relacións.
Achegou unha enorme experiencia e espírito de loita á esquerda nacionalista galega e, sobre todo, certa continuidade. Era un conversador agradable e un amigo fiel, que contaba e contaba a vida e os milagres dos exiliados españois en México, principalmente. A maior parte desa lembranza está recollida no seu libro “Castelao, a UPG e outras lembranzas”, editado por Xerais. Unha das cousas que máis me sorprendeu del foi o seu relato persoal da experiencia vivida e falada. Pouco tiña que ver coa fala máis panfletaria e chea de lugares comúns alleos. Despois volveu a México, onde morreu, pero en Ourense e sobre todo en Vigo é moi recordado pola súa presenza naqueles anos.
Pasei horas falando da súa experiencia como docente. Soto era algo máis que un intelectual illado propiamente, senon un home esencialmente ilustrado, mesmo que a súa sinxeleza o disimulaba. Cunha fonda capacidade creadora e inquedanza intelectual, traballou pola causa republicana xunto con Castelao e outros exiliados. Foi un dos primeiros militantes comunistas de clara orientación nacionalista que, pola contra, criticaron abertamente moitos dos seus correlixionarios. Foi expulsado do partido dúas veces e volveu entrar outras tantas veces, ata a súa saída definitiva. Soto non permitiu que o PCE exercese a presión e o control que quería sobre o Padroado da Cultura Galega. Mentres os seus compañeiros desconfiaban del. Castelao levouno consigo nunha xira de propaganda republicana como home de confianza total.
Despois de ter participado na creación da UPG, aínda tiña activos políticos para integrarse nun grupo de disidentes e formar o Partido do Proletariado de Galicia (O.L.N.), Organización de Liberación Nacional, tamén chamada Liga Proletaria da UPG, nunha das crises máis graves que pasara por esa formación. Como todos os activistas, tiña unha enorme capacidade para crear, participar, dirixir ou promover empresas xornalísticas. Fora estreada en África en “Voz de Tetuán”. Dedicou moito tempo ao estudo da cuestión nacional (comezando polo famoso panfleto de Stalin, tan popular na UPG naquel momento, documento do que se fixeron numerosos exemplares a modo de catecismo roxo, aínda que nunca chegou a bo porto). Dicíase que Soto era unha das causas que influíu na boa relación de Castelao cos comunistas. Sabía moito, por certo, da historia militar española no norte de África.
Home de diálogo aberto con todos, nunha desas ocasións, Amaro del Rosal, que fora secretario da UGT, preguntoulle cal era o posible problema nacional dun país (Galicia) que se pode percorrer en bicicleta nun día (que xa é moito correr), ao que Luis Soto respondeu: “En bici ademais de poder vir de Siberia a Fisterra”. Sostivo que mentres viviu José Díaz, os comunistas próximos ao nacionalismo non tiñan excesivos problemas de reconciliación, pero tras a súa morte as cousas cambiaron. A xa enorme carga da burocracia estalinista recaeu sobre a vida do partido, impedindo o traballo dos comités que traballaban no exterior. As súas posicións políticas xa nos últimos días da súa vida fixeron que Soto fora ignorado, cando non atacado de xeito directo, polos sectores máis oficialistas do nacionalismo radical. Preferiu estar con vellos amigos, como Méndez Ferrín e outros superviventes do grupo Brais Pinto. Nos últimos anos da súa vida pasou longas estadías en Vigo, onde a súa presenza era habitual en actos políticos e culturais.
