As noites toledanas da Pardo Bazán

undefined
photo_camera Pardo Bazán, nos Juegos Florales de Ourense (1901).
Entre o 5 e o 15 de setembro de 1887, a condesa de Pardo Bazán visitou Ourense, cando a inauguración do monumento ó Padre Feijóo. Desa viaxe deixou escrito un libro, "De mi tierra", e unha carta que hoxe a actualidade nos devolve á vida

A verdade é que non resulta doado pensar que estas dúas noticias que nos últimos días concederon xenerosos titulares, puidesen converxer nalgún lugar. Sen embargo, a casualidade de andar coa relectura de "De mi tierra" -a obra posiblemente máis ourensá da condesa de Pardo Bazán- e a recepción, non menos casual, dunha copia dunha das moitas cartas que a escritora lle enviou ó seu "miquiño", Benito Pérez Galdós, levoume a relacionar ámbalas dúas sen ningún funambulismo periodístico e a animarme a compartilas, sen máis.

O Padre Feijóo

É ben sabido que no mes de setembro de 1887 a escritora coruñesa foi convidada a presidir as festas que durante dez días se celebrarían a nosa cidade para conmemorar a inauguración do monumento ó seu ilustre e adiantado fillo, Benito Feijóo Montenegro, máis coñecido como o Padre Feijóo. Con tal motivo, a novelista é convidada tamén a coñecer outros lugares singulares da provincia, que causarán unha profunda impresión na súa sensibilidade viaxeira e que finalmente inmortalizará no mencionado libro "De mi tierra".

O que nos ocupa nestes intres pola actualidade informativa dual, é o que titula "Rivas del Sil" -a autora loxicamente aínda non utiliza o termo Riveira Sacra- e nos que describe a viaxe entre Monforte e o mosteiro de San Estevo, logo de cruzaren o río en "una barca chata, grande, sin proa ni quilla, tripulada por mujeres que manejaban rabiosamente los remos contrapesados con piedras y que en un momento sobrado corto nos condujeron a la otra margen". Sirva, a xeito de complemento, este parágrafo como mostra: "A medida que trepamos por la montaña y nos hundimos en su hermoso y perfumado seno, a medida que el sol dispersa los girones de niebla que aín flotaban en los picos lejanos, y se bebe el rocío y asoma como una patena acabadita de dorar, vertiendo fresca y nacarada lumbre, la imaginación se exalta y echa de menos -con la ardorosa saudade que inspira lo imposible- el tiempo en que la sandalia del justo Frankila hollaba este musgo virgen y resonaba sobre estos peñascales que durante tantos siglos conservan la impaciente actitud del bañista en punto de precipitarse al agua. La soberana alegría y paz del lugar se apoderan de nosotros, el aire purísimo nos embriaga, y el monte nos parece la escala del cielo".

1901._xogos_florais_ourense_resultado

Nestas líñas concéntranse tres horas de subida dende un río que nada ten que ver co de hoxe e cuxo esforzo se ve recompensado soamente coa posibilidade de contemplar, ademais da memoria en pedra dos nove bispos arrastrando "sus vestiduras recamadas de oro sobre los claustros", "dos Flagelaciones-ambas de Cristo-, una de ellas con un Cristo fornido y membrudo jayán, a quien el escultor representa del todo calvo y lampiño, mientras que en la otra -detalle mucho más increríble- Cristo desnudo hasta la cintura que envuelve un paño femural y tiene las formas de una mórbida y bella mujer".

Un Cristo flaxelado con formas de muller, foi o que doña Emilia salientou como "curiosidades de la iglesia", non sen deideixar de subir as derruidas celdas onde "en el hueco de una ventana á donde en breve solo podrán asomarse los lagartos y las aves, dejamos escritos con lápiz nuestros nombres, pensando que ya poca gente se permitirá el mismo gusto". En fin, un sen fin de sensacións que a coruñesa resume nestas letras que en outubro de 1887 lle escribe a Galdós dende Mondariz: "Desde el día 5 de septiembre ando por la provincia de Orense. He consagrado 10 días a las fiestas de Feijóo (...) y ni un bandido político es más vitoreado que yo lo fui.. Pero he tenido la oportunidad de comprobar que en Orense me lee muchísima gente -¡hasta los gaiteros!- y que la ovación de aquí salía  más consciente que la de la Coruña". 

Un tío con dereito a entrar baixo palio na catedral e unha hamaca que rexeitou utilizar

Cando un acaba de ler as quince curtas páxinas do relato pensa en, se tal "textiño" foi incluído no documento presentado á Unesco e malicia que se así foi, ninguén da comisión o debeu ter lido porque de telo feito, outro galo cantaría en París co resultado final.

En todo caso, se un tivese mando en praza no Parador Nacional, xa hai tempo que o tería publicado nun opúsculo para regalía da clientela que se achega por Santo Estevo a pernoctar.

Pero, non só as frondosas abas de Santo Estevo foron as únicas alumearon a escrita da Pardo Bazán. A casa solar do bieito de Casdemiro, a figura ilustre de Lamas Carvajal e, por suposto, a miña vila natal comparten protagonismo na obra coa súa Marineda da infancia, co castelo de Vilasobroso ou co mesmo Eduardo Pondal.

No caso da visita á miña vila -"Una visita a San Rosendo y su monasterio en Celanova"-, a escritora empeza alto ó asegurar que "allá en min niñez, y como una leyenda de familia, había oído referir que mi tío, el conde de Torremúzquiz, tenía, a título de descendiente de San Rudesindo o Rosendo, el derecho de entrar bajo palio en la catedral de Orense".

Aí é nada! Ilusionada, pois, coa oportunidade que lle brindaba o presidente da Deputación, Ricardo Vargas, a quen lle dedica o capítulo, velaí temos á autora de "Los pazos de Ulloa" camiño do máis granado da vida monacal. E "como a las gentes modernas nos resuta mucho más fácil trasnochar que madrugar", cando o sol raiaba alto partiron en "cinco vehículos" cos que non deron chegado ata as dúas da tarde, porque "hicimos alto dos veces, una para reparar con Jerez y viandas los desfallecimientos del estómago, otra en el pueblecillo de La Merca, donde nos recibieron aldeanos a un lado, aldeanas a otro y la música en medio".

Tres horas durou a visita ó edificio monacal, durante as que "no he podido hacer sino abrir la boca de admiración mientras estuve allí", abraiándose ademais con "la mezquita en miniatura, que por lo clara, alegre, elegante y menuda parece el camarín de una sultana".

Despois veu a comida "en la robleda de los monjes", logo un descanso e finalmente o que non quixo contar: "Una noche toledana no es cosa que asuste a nadie; pero lo que nosotros pasamos puede tentar a cualquiera".

O caso foi que, entre "el baile y el concierto, que duró hasta las dos y media" a comitiva pasou a noite en vela, "co el sueño prohibido".

"A mi me prepararon unha hamaca, por si deseaba reposar, más no me atreví a firame de su grato columpio en aquella noche de septiembre que parecía agosto. A los pocos balanceo me hubiera quedado como una piedra de dormida y temía..., lo que se teme en todo sueño dulce: el despertar". 

Te puede interesar