Sáenz, Otero e o bandido Romero

O centenario da Xeración Nós ten servido para que a sociedade galega en xeral e ourensá en particular esteamos facendo unha relectura de todo o inxente saber que estes homes nos deixaron como legado. De entre ese inmenso expolio rescato hoxe unha historia, que en realidade son tres, coas que calquera cineasta avezado podería ensarillar unha fermosa peza. Os protagonistas son o escritor Otero Pedrayo, o potentado Santiago Sáenz e o máis descoñecido dos tres, o audaz bandido Romero. A primeira vez que souben de Manuel Álvarez Romero foi cando, hai xa unha morea de anos, chegou ás miñas mans un libriño das festas de Celanova correspondente ó ano 1971. No interior do pequeno manual, dándolle lustre á programación oficial dos tres días das festas do San Roque, aparecía un curtiño artigo asinado por Ramón Otero Pedrayo baixo o título de "Dous días da Celanova do XIX". Nel, narraba someiramente, o patriarca, outros tantos como dispares episodios singulares que tiveron lugar na vila de San Rosendo na devandita centuria. O segundo relataba a "noite toledana" que pasou en Celanova o 12 de setembro e 1887 a tamén conmemorada Emilia Pardo Bazán (cousa que quedará para outro día). Mentres que no primeiro esbozaba o tráxico final do mencionado Álvarez Romero acontecido o 13 de xuño de 1850 en plena praza maior da vila rosendiana. UN LATROFACCIOSO "Cando lle diron garrote na praza da vila a Manoel Álvarez Romero deixaron de aferrolarse moitas portas, fuxiu seu pesadelo, alguén doeríase do esbroamento dun mito. Tiña 33 anos (...)" Pero, quen era este tal Álvarez Romero para que Otero Pedrayo o colocase á altura da "madonna" das letras hispanas no seu relato? Pois ben. Disto xa dera conta bastante antes de 1971, concretamente o 15 de abril de 1929, no número 64 da revista Nós, o propio Otero Pedrayo, baixo o título de "Un latrofaccioso do século XIX", bebendo probablemente da exhaustiva fonte informativa publicada polo xornal "La Ilustración" do 29 de xuño de 1850, así como -segundo especifica o escritor- de "algúns datos apoiados en documentos auténticos". Manuel Álvarez Romero debeu nacer na aldea de Valongo (Cortegada) alá polo ano 1827, sendo protagonista dunha curta para certamente intensa biografía que se ve resumida na descrición recollida en "La Ilustración". "Romero era el Luigi Vampi de la comarca (...) Habitante de las sierras que dividen al Portugal de Galicia, (Otero fixa a súa base de operacións no santuario da Peneda) tenía algo del lobo y de la zorra, bajaba a los valles a talar y devastar cuando se veía precisado a ello y se llevaba consigo para ocultar entre las asperezas de la sierra, algún prisionero sobre el cual establecía rehenes como un verdadero soberano del territorio. Veía en cada capitalista o autoridad robada un capital con excesivos réditos y empleaba el trato más atento y pródigo con sus prisioneros. Comenzaba por sangrarlos con lanceta para evitar los estragos del susto y concluía con sangrarlos con forzosas exacciones para evitar las consecuencias de una muerte puesta a precio por su mismo ejecutor". E dicir, Álvarez Romero "no era un jefe de gavilla vulgar", senón un bandoleiro de época. Entre os seus casos máis sonados están un roubo na aduana de Padrenda, aínda que a súa especialidade foron o que Otero denomina "sacrestos", ou sexa secuestros, tales coma o do comerciante portuense Bossueira, perpretado nos baños de Cortegada, o do cura Vidal, polo que pediu 96 pesos, o do mesmísimo xuiz de Celanvoa ou do poderoso comerciante rioxano-ourensán Santiago Sáenz Martínez, polo que pediu un rescate de 32.500 pesos e no que nos deteremos máis adiante. O asasinato doutro comerciante, Herreráns i Ferrer, en Valencia, multitude de asaltos a un e outro lado da fronteira, o asasinato dun matrimonio en Celanova (porque delataron o seu paradeiro) derron cos seus osos no cárcere da Coruña, onde foi xulgado en consello de guerra e condeado á pena caital, que, como xa foi indicdo, tivo lugar en execución pública a garrote na praza maior de Celanova. O potentado senador que non puido tomar posesión polo secuestro de Álvarez Romero Se por algo é coñecido en Ourense o terceiro personaxe desta historia, Santiago Sáenz, isto é porque gracias á súa tenacidade por se facer cun nome na cidade das Burgas, hoxe a capital goza de dous dos seus edificios máis simbólicos: O Pazo Provincial e o Teatro Principal. Romero según "La Ilustración". O primeiro porque nel fundou Saénz unha cortaduría, mentres que o segundo -tal como indica Rivas Villanueva- porque ó non permitirlle entrar no teatro público, "esa prohibición invitouno a construír un teatro no que el e a súa familiaterían sempre un palco libre onde puidesen deixar constancia do seu poderío económico". Pero Santiago Sáenz foi tamén o adquisidor da finca do Cercado do Mosteiro de Celanova, trala Desamortización, lugar co que tivo unha intensa relación e razón pola que, malicio, acabou sendo presa do mentado bandoleiro. Nacido no lugar de Padroso, en La Rioja, en 1769, por algunha razón recalou en Ourense, onde non só acabou facendo fortuna, senón que logrou ser elixido Senador en 1842, á serodia idade de 73 anos. Resulta curioso sinalar que unha vez elixido representante da Cámara Alta con 6.579 votos, pide excusas por non poder ir tomar posesión "manifestando que su avanzada edad y conocidas dolencias le han impedido emprendeer su viaje a esta capital a cumplir con el deber que le impone su nombramiento de Senador, dificultando en la actualidad su venida, además de las causas expuestas, el mal estado de los caminos (era xaneiro) por efecto de la estación". Ora ben, se lle facemos caso ó xornal "La Ilustración" cando escribe: "En 1842 retuvo misteriosamente al Sr. Sáenz, de Orense, hasta que entregó para su rescate 32.500 duros", quen di que o o vello comerciante non tivese outras razóns máis rexas cás da súa avanzada idade e o mal estado dos camiños, que lle impediran estar en Madrid no momento preciso... O caso é que, na etapa final da vida dun e en plena xuventude do curto periplo vital do outro, malia que Otero Pedrayo non se faga eco diso nas súas notas sobre Álvarez Romero, servan estas liñas finais de "La Ilustración" para tomar conta da súa singular personalidade: "Se dice que al Sr. Sáenz, de Orense, le dejó en compensación por el rescate pedido por su persona, una quinta que tenía en Portugal, y que al juez de Celanova le dijo que si quería tomar 800 reales que tenía en la Coruña a cuenta de la exacción que le había impuesto el año pasado" le autorizaba para ello. E todo isto, di Otero, "dun home rexo e destemido que da Cruña a Celanova foi levado en litera, encadeado e uxeto con cordas as que turraban soldados. Houbo mil contos sobre aquil axustizamento. Na Praza, á noite, ó se valeirar de xente debeu pousar un silenzo dises que se esgazan cun berro..."