De desertor do pulpo a rei Midas do cine

O pasado venres, Ourense púxolle o ramo a unha nova edición do Festival de Cine, co compromiso de converter á provincia nun verdadeiro plató cinematográfico. Un reto que nada fai imposible. Como tampouco consideraron nada imposible algúns pioneiros que nos seus momentos apostaron porque a ilusión do cine chegase á sociedade. O primixenio e máis importante de todos eles foi Isaac Fraga, quen dende os Arcos do Carballiño foi quen de levantar un verdadeiro imperio coas salas de proxección e espectáculos variados. E scribiu, Luís Rivas Villanueva, nun traballo publicado con motivo da reinauguración do Teatro Principal, que o punto de inflexión na transformación da sala para poder acoller cine "prodúcese no ano 1915, despois de levar adiante importantes reformas". O novo empresario do simbólico teatro chámase -dicia Rivas Villanueva-, José Riande, "antigo socio do salón Apolo, antes de compralo Fraga do Carballiño". Estamos nos xérmolos iniciáticos da chegada do cine á nosa cidade como unha actividade estable, iniciada tres anos antes no "Cine Pinacho" pola familia Barbagelata e á que lle deu continuidade o mesmo Isaac Fraga ó que se refire Villanueva, co seu Salón Apolo, co que ía alumear xa as dotes de empresario visionario adiantado ó seu tempo, non en van o seu Salón Apolo convertiríase pronto nun espazo dotado de "salas de espera, water clots para señoras, ambigú e cabina telefónica". Pero, quen era este tal Isaac Fraga que logo revolucionaría o mundo do espectáculo, non só en Galicia senón en máis de media España, ó longo dos anos anteriores e posteriores á guerra civil. Pois ben, o tal Isaac era un neno nacido no ano 1888 no seo dunha familia humilde de Arcos (O Carballiño), que como tantos pioneiros pasou polo seminario denantes de procurar un futuro máis opulento na lexana, pero ricaz Arxentina. Debeu chegar alá cos 18 anos aínda non cumpridos, pero suficientes para descubir e apaixonarse, na moderna e bullangueira capital bonaerense, coa sorprendente actividade da proxección das imaxes en movemento. Non dura alá máis de dous anos, o tempo suficiente para conseguir algúns aforros, regresar e traer con el un pequeno proxector de cine que, unido logo á compra dun cabalo, servíronlle para converterse nun proxector ambulante por festas, feiras e mercados, chegando finalmente, no mes de xullo de 1909, a Santiago, onde coincide o ano xubilar coa celebración da Exposición Rexional Galega, que o leva a asentarse nun pavillón e a alugar en pouco tempo o Salón Apolo e o Teatro Principal da cidade compostelá. A vida de Isaac xira tan á presa coma as cintas cinematrográfias. E tal é así que entre 1913 e 1919 fíxose coa xestión dos principais locais de Vilagarcía de Arousa, Vigo, A Coruña, Ourense, Lugo, Pontevedra, Ferrol e Monforte de Lemos, ampliando, xa nos anos 20, o seu mercado a Madrid, onde se asenta e dende onde dirixe o control de locais de, entre outros, Gijón, Castro Urdiales, Santander, Baracaldo, Bilbao, Salamanca, Burgos e Valladolid, así como a xestión comercial dos aparatos cinematográficos das marcas máis prestixiosas do momento. Esta frenética actividade non o arreda para controlar tamén directamente a xestión de espectáculos de revistas, teatrais e de zarzuela, ata o punto de ser quen de lle pagar ó prestixioso violinista pontevedrés Manuel Quiroga ¡500 mil pesetas! por unha xira hispanoamericana de cinco meses e mesmo a organizar unha xira da Coral de Ruada por toda Galicia con decorados realizados polo seu gran colaborador Camilo Díaz Valiño. Prazas de touros e incluso o madrileño Teatro da Zarzuela tampouco se lle resistiron, converténdose, xa dende eses primeiros anos 20, no máis importante empresario do sector e a ser, así como o branco das reivindicacións dos creadores e traballadores das salas de espectáculos, que provocan un arduo conflicto que se saldou primeiro coa presidencia da asociación de empresarios do espectáculo nas súas mans, fronte á presidencia da asociación de autores e creadores de teatro que ostentaba o prestixioso dramaturgo, Carlos Arniches. E, finalmente, cunha denuncia que acabou dando cos seus osos no cárcere modelo de Madrid. Condenado, preso e logo liberado por unha “reclamación” de tres millóns de pesetas! Escenario e patio de butacas do Teatro-cine Fraga de Vigo. Un dos episodios máis turbulentos polos que seguramente tivo que navegar ó longo da súa vida, aconteceu o día 6 de xullo de 1923 cando se ve denunciado por estafa a un ex-socio seu, Olegario Riera "e outros", por medio da cal lle reclamaban 1.817.000 pesetas! -que logo chegrían a 3 millóns!- alegando aqueles, que Isaac Fraga, "por medio de letras y otros documentos de crédito logró sacar dinero al Sr. Riera y a los demás perjudicados". Como consecuencia dilo, un mes despois, o 2 de agosto, os periódicos fanse eco de que "en la estación de Sigüenza fue detenido ayer por dos agentes de Vigilancia, el famoso empresario don Isaac Fraga y conducido a Madrid". E aínda máis, que "en el auto se le exigen al señor Fraga tres millones de pesetas para responder de las responsabilidades en que ha incurrido". O suceso, nada claro debido ó perfil do denunciante Riera, un empresario asturiano ó que dous anos antes lle tocaran tódolos décimos do gordo da lotería nacional (15 millóns de pesetas), mantivo ó emprendedor ourensán dous meses nunha "celda de pago", ata que lle foi concedida unha liberdade condicional que mantivo ata un rocambolesco xuízo que se celebra en xuño de 1927 e no que os avogados acusadores piden insolitamente a absolución de Fraga e incluso o fiscal non chega a acusar de cargo algún ó empresario. Loxicamente, Isaac Fraga é absolto, o cal lle permite continuar coa súa actividade empresarial con impulsos renovados para adaptar as súas salas á chegada do cine sonoro (1930) e convivir co réxime logo da finalización da guerra civil. Probablemente esa convivencia facilitada polo coñecemento persoal de Franco, foi a que lle permitiu acometer a xoia da corona do seu proxecto vital, o Tatro-cine Fraga, que manda construir en 1942 en Vigo, encargándolle o proxecto ó prestixioso arquitecto madrileño, Luis Gutiérrez Soto. A sala inauguraríase o 27 de marzo de 1948 coa película "Botón de ancla" e Isaac Fraga aínda tería moito tempo de gozar deste e doutros proxectos durante máis de tres décadas, pois non falecería -descoñezo se volvendo ou non algunha vez ós Arcos- ata 1982