O espía que xurdiu do frío da Mezquita

Mentres ían desenvolvéndose os “fastos” fúnebres da irrepetible raíña da Gran Bretaña, pensei eu na posible existencia dalgún ourensán con “flema” británica e non me fixo moita falta expremer os miolos, xa que logo me asaltou o nome de Augusto Assía (ou Felipe Fernández Armesto), un dos xornalistas máis influíntes da Europa de pre e postguerra, con aureola de espía proaliado e, merecente por todo -aí é nada!-, da “King’s Medal” de Jorge VI e da Orde de Oficial do Imperio Británico, que lle concedeu a propia Isabel II. Conveñamos en que, no ámbito do seu coñecemento, a figura de Augusto Assía non encaixaría á perfección nesta galería de “anónimos” ourensáns pola que levamos meses transitando. Non en van el mesmo se deu a coñecer coas súas crónicas, existen libros arredor da súa figura e incluso non hai moito que foi abordado noutra sección deste xornal. Ora ben, se en quen reparamos é en Felipe Fernández García (que así era o seu nome de pía), a cousa muda radicalmente e colócanos nos primeiros anos do século XX (1904) nunha casa grande da Mezquita onde converxen os reinos de Castela, Galicia e Portugal, presidida polo farmacéutico Fermín Fernández e pola vianesa Ricarda García Armesto e onde, ademais do propio Felipe, viñeron ó mundo Antonia, Fermín e Ricardo. Conveñamos tamén en que nunha páxina é imposible resumir 98 anos de vida e 75 de profesional, máis cando ese profesional formou parte activa dos principais momentos da historia universal do século XX. Unha historia da que comeza a ser cronista ó chegar á universidade compostelá para estudar Filosofía e Letras, en “El pueblo gallego”; que continúa na Sorbona parisina, a onde viaxa para ampliar estudos, e vive un punto de inflexión en Berlín, como lector de literatura española queda fascinado -“era la meca de la sabiduría”- co sistema universitario alemán. Para esa (1928) xa pola súa vida cotiá tiñan pasado nomes como Sartre, Miró ou Picasso e pola berlinesa outros coma Einstein, Himmler ou Goebbels, alén de paisanos coma Risco ou o seu gran amigo Eugenio Montes. É en Berlín onde comeza a súa relación co xornal “La Vanguardia”, sen o que sería imposible dimensionar a figura de Augusto Assía -pseudónimo que adoptou precisamente en Berlín-, igual que sería imposible valorala sen a súa marcha para Inglaterra, deixando atrás a Hitler no poder, a Goebbels de conveciño, un fuxidío matrimonio sen descedencia cunha moza austríaca e un documento de expulsión por informar do asasinato de tres curas católicos. Estamos no ano 1933, coñece a Churchill, a Chamberlain e pasa a ser un dos corresponsais mellor pagados de Europa. En Londres coincide cun mozo da “United Press” que resultou ser John Fitzerald Kennedy e dende a illa albisca os preludios da Guerra Civil. Participa nela dende a tolerancia crítica, pero activa, e ve como se rompe a súa familia, xa que os seus tres irmáns -Ricardo é fusilado en 1939- son fieis á República. Rematada a guerra volve para Londres, ten contactos cos exiliados -Madariaga, Negrín e Casares Quiroga á cabeza-, ve chegar a gran guerra, toma posición polos aliados e contribúe -coas súas crónicas e os seus contactos co servizo secreto británico- a facilitar o desembarco que lle pon fin á gran contenda, o que o fai receptor, primeiro, da concesión da “King’s Medal” de Jorge VI e, co tempo, da orde de Oficial do Imperio Británico, cousa insólita para un ourensán que Carlos Fernández Santander define como “previsor como un inglés, metódico como un alemán y con la capacidad de trabajo de un norteamericano”. O barallete, o baralagar, os xitanos ingleses e os afiadores e paragüeiros ourensáns Fernández Armesto na finca de Xanceda coas vacas que acabou coidando. Como bo ourensán, Felipe Fernández Armesto non deixou nunca de andar polo mundo cos seus lentes de ourensán, anotando a miúdo as semellanzas dos modos de vida que ía descubrindo cos que -case neno- deixara atrás e ollando, sempre de soslaio, o momento do regreso á terra nutricia. Do seu paso por Inglaterra (logo exercería tamén a corresponsalía de Nueva York), ademais da adopción dun xeito singular de ser anglo-ourensán, quedoulle alá un segundo e tamén fuxidío matrimonio coa xornalista Betty Millan e como resultado un fillo, hoxe prestixioso profesor na Universidade de Oxford, chamado tamén Felipe, alén dunha chea de crónicas de viaxes pola illa -cando xa rematar a cobertura do xuízo de Nuremberg- nas que a presenza comparativa dos xeitos de vida dos británicos do rural co seu Ourense natal -ou con Galicia en xeral- eran recurrentes. Dunha en especial fíxose eco o xornal compostelán “La Noche”, sobre a asistencia de Assía a unha voda xitana e da que deu conta así: “Los paragüeros y afiladores no se puede decir que sean una raza en Inglaterra, pero son, desde luego, una casta con sus tradiciones y su lenguaje. Observándolos y mezclándome con ellos por los campos de la isla he pensado muchas veces si entre los paragüeros y afiladores británicos y los gallegos no existe algún punto de contacto más profundo que el profesional. Desde luego, aquí todos proceden de regiones célticas tales como Cornualles, Gales o Irlanda y, dentro de estas regiones, de sociedades muy específicas, como en Galicia proceden todos de la comarca de Luíntra. La extraña lengua que hablan los paragüeros de aquí se llama “bar agar” ¿No será el “barallete” de mis paisanos, cuyos secretos desgraciadamente ignoro, el “baralagar” de los británicos?”. Por outra banda, o sentido do eterno retorno que todo ourensán leva no peito, comezou a madurar ó deixar atrás Londres e casar coa galega María Victoria Fernández-España -20 anos máis nova ca el- coa que tivo un fillo, Juan, desenvolveu unha vida máis de “salón” -aínda que non exenta de conflitos- e coa que acabou convertido, ós 80 anos, nun singular granxeiro nunha finca con 300 vacas, en Xanceda (A Coruña), ata o 2 de febreiro de 2002, cando a súa intensa lavarada vital se apagou.