Biografía| Bernaldo Souto: Un poeta ourensano en la capital del Plata

Fue en diciembre de 1928 cuando llega al puerto de Buenos Aires en el vapor Weser. Más de veinte días de navegar parando en todos los puertos. Al final la llegada esperada y una nueva vida. En la “Capital del Plata” Bernaldo concluye sus estudios secundarios y comienza la carrera de contaduría. Pero los números no eran lo suyo. La poesía, la lectura y su pasión por Galicia, le absorberán todo su tiempo y sus energías

Lois Pérez Leira - loisperezleira@hotmail.com

Publicado: 02 may 2025 - 08:53

Bernaldo Souto Romero nació en la Villa de Rivadavia el 18 de junio de 1913. Fueron sus padres Fernando Souto Vázquez y Rosa Romero Abraldes. La familia Souto Romero con gran esfuerzo pudo sacar adelante a sus seis hijos| Archivo: Lois P. Leira
Bernaldo Souto Romero nació en la Villa de Rivadavia el 18 de junio de 1913. Fueron sus padres Fernando Souto Vázquez y Rosa Romero Abraldes. La familia Souto Romero con gran esfuerzo pudo sacar adelante a sus seis hijos| Archivo: Lois P. Leira

Bernaldo Souto Romero nació en la Villa de Rivadavia el 18 de junio de 1913. Fueron sus padres Fernando Souto Vázquez y Rosa Romero Abraldes. La familia Souto Romero con gran esfuerzo pudo sacar adelante a sus seis hijos.

El padre de Bernaldo era un hombre culto, dominaba a la perfección el latín. En sus años mozos había estudiado en los jesuitas para cura, abandonando posteriormente la vocación religiosa. Fernando Souto tenía una gran afición por la poesía y por la redacción de coplas populares.

En la biblioteca familiar, era común encontrarse con clásicos ingleses o alemanes, como así también libros de Rosalía o Curros Enríquez. En aquel ambiente cultural -poco normal por aquellos años- se fue formando el joven e inquieto Bernaldo. Cuando este cumple los trece años, su padre decide emigrar a Montevideo y al cumplir los quince su madre y los cinco hijos menores emigran para Buenos Aires, donde se reencontrarán con su padre.

En la imagen la localidad de Ribadavia|Archivo: Lois P. Leira
En la imagen la localidad de Ribadavia|Archivo: Lois P. Leira

Fue en diciembre de 1928 cuando llega al puerto de Buenos Aires en el vapor Weser. Más de veinte días de navegar parando en todos los puertos. Al final la llegada esperada y una nueva vida. En la “Capital del Plata” Bernaldo concluye sus estudios secundarios y comienza la carrera de contaduría. Pero los números no eran lo suyo. La poesía, la lectura y su pasión por Galicia, le absorberán todo su tiempo y sus energías.

En la imagen el vapor Weser|Archivo: Lois P. Leira
En la imagen el vapor Weser|Archivo: Lois P. Leira

La Argentina de aquellos años estaba convulsionada. A fines de la década del 28 gobernaba la Argentina Hipólito Irigoyen, perteneciente al Partido Radical. Los partidos de izquierda comenzaban a ser una fuerza considerable, tanto en lo político como en lo social. El movimiento obrero había potenciado una estructura sindical importante, para aquellos años, seguramente la más consolidada de América latina.

Las ideas anarquistas y las marxistas estaban de boga en el movimiento obrero e intelectual. Bernaldo sentía una gran admiración por las ideas libertarias. Bakunin, Protokin e Ricardo Mella eran sus autores predilectos, mientras que los recuerdos por su tierra a medida que iba pasando el tiempo, se iban agigantando. La llegada de Souto coincide con una de las etapas más importantes de la emigración gallega. Fue la época de consolidación de las entidades de la colectividad, fundadas a principios de siglo. El movimiento agrarista por la redimisión de los foros, la defensa de nuestra cultura, la lucha contra la dictadura de Primo de Rivera y la fundación das Irmandades da Fala en Galicia, dan impulso a la fundación de las primeras instituciones reivindicativas patrióticas de la emigración.

Es así como en 1921 un grupo de galleguistas y socialistas fundan la Federación de Sociedades Gallegas Agrarias y Culturales. En esta entidad tuvieron una destacada actuación de carácter galleguista, Alonso Ríos, Eduardo Blanco Amor, Francisco Regueira, Pedro Campos Couceiro, Cao Turnes y Ramón Suárez Picallo entre otros.

Por esos mismos años los jóvenes más inquietos de la colectividad, influenciados por las ideas nacionalistas, surgidas en Galicia por las Irmandades da Fala, intentan organizar una entidad de carácter patriótico. Es así como nace la Sociedad Nacionalista Galega "Pondal", fundada en 1925. A partir de 1926 comienza a editarse su revista “Fouce”, alma mater de esta organización arredista. Los fundadores de la misma fueron entre otros Lino Pérez, Vicente Barros, Francisco Lamas Manuel Oliveira y Moisés Dapresa. Este último, en un extenso artículo para la revista Galicia Emigrante que dirigía Luis Seoane señala: "Nun café da clásica Avenida de Mayo porteña formouse unha peña de galegos que non era precisamente, de "notables" ó uso. Xente moza a máis dela, avencellábaos o ideal común dunha Galiza recuperada, plea de destiños polo vieiro da liberdade e a democracia".

Por alí, antre outros, pasou a eclética figura de Blanco Amor; o rouco son finisterrán de Antón Zapata García; a senlleira persoalidade de Manuel Oliveira, plea de rexo contido galego; a fina cidadanía ourensán de Lamas Barreiro, peneirando acotío un galeguismo literario; a loura faciana e o verbo aceso de Ramón Suárez Picallo; o orgaizado pensamento político pleo de aición inmediata de Liño Pérez; o diálogo chispeante e agudo de Ramiro Illa Couto; a fineza espritoal acochada no inquedo e pequeneiro corpo de Manoel Prieto Marcos: o esprito esculcante, ateigado de cromatísmos inxeles acarón dunha enxebre pintura galega na Terra, de Clemente López Pasarón; o misticismo ortodoxo encol dunha Galiza insular, de Saant-Iago G. Nolla; a ourentadora persoalidade de Vicente Barros, plea de humanidade e de aceso i enxebre patriotismo galego...

Na peña falábase decote en galego i en galego debullábanse todolos problemas universáis con relación a Galiza.

Vivíase o clima inquedo e renovador de post-guerra co trascendental trunfo da revolución rusa e o rexurdir pleo das nacionalidades asoballadas da Europa central e báltica: Checoeslovaquia, Hungría, Xugoslavia, Polonia, Finlandia, Letonia, Estonia, Lituania. Seguíase con afervorada ademiración a xesta heroica da mártir Irlanda, a irmá ancestral de Galiza, en loita desigoal co podeiroso e teimudo império británico.

Comentábase o derradeiro livro de Ramón Cabanillas, de Victoriano Taibo, de López Abente; os intenzoados e xeniais dibuxos de Castelao e recitábase a Rosalía, Curros, Pondal...

Os homes da peña estábamos ó dia i en contaito espritoal cas Irmandades da Fala, matriz xermoladora do nacionalismo galego e, co grupo inteleitual -Castelao, os irmáns Antón e Ramón Vilar Ponte, Vicente Risco, Ramón Otero Pedrayo- que lle daba tona e ourentación a este mañífico agromar de nosa persoalidades nacional.

Líamos "A Nosa Terra", órgao das Irmandades da Fala e do Partido Galeguista, despois; a revista "Nos" editada en Ourense, eispresión afervorada do renascimento cultural de Galiza.

A peña íase ensanchando con anovados pulos de xente moza, prantexándose axiña a necesidade de constituir o orgaísmo político galego do cal, a nosa coleitividade tan necesitada andaba.

Foi eisí, como neste afervoado clima patrótico galego, nasceu a inesquecibel Sociedade Nazonalista Galega "Pondal" -da cal falaremos oportunamente- xurdiu o movemento de estrema esquerda -arredista- que tanta gravitación había ter no devir do puxante galeguismo da nosa gran coleitividade de hoxe e, pouco tempo após, en xaneiro do 26 saía á rúa, o primeiro número de seu combativo órgao oficial "A Fouce", o primeiro periódico escrito en língoa galega que se pubricou en América.

Mais o solprendente e trascendental deste feito que da a medida do rexo esprito de unidade e irmandade na loita dos homes de "A Fouce", é que endexamáis fixeron concesións. A súa liña política, nídia e barilmente arredista, mantívose íntegra ó traverso do seu precorrido histórico -i eiquí o eistraordinario- nunha coleitividade apouvigada, valeira do contido nacional, que nunca ouvira falar nin tan xiquer, dun pintoresco e inofensivo "regionalismo sano y bien entendido", encararse con ela o berro de ¡Viva Galiza Ceibe!

Fronte ó comprexo de inferioridade das nosas xentes, a eisaltación do galego; fronte ó imperialismo castelán, fonte de todalas nosas pauliñas nacionáis, o arredismo mais baril e agresivo; fronte ó pintoresco internacionalismo das nosas xentes, a afirmación rotunda de : Galiza célula de universalidade.

E prodúxose o milagre. Estabeleceuse o diálogo antre os homes de "A Fouce" e a coleitividade encol do ser de Galiza como povo, como unidade xeográfica i enonómica peculiar e como diferenciado feito cultural, idiomático e histórico submetido e asoballado polo imperialismo castelán, negativo i esterilizador da nosa persoalidade nacional.

E foi eisí, como orredor dun periódico, eispresión afervoada e baril dun fato de homes posuído dun aceso nacionalismo, mais ben diríamos, nihilismo galego, irmandados nas arelas de liberdade da Pátria escravizada, encetaron no seo da coleitividade unha política galega, un movimento político galego, aprol da recuperación da persoalidaade nacional da Terra.

Política limpa, sen compromisos nin concesións a persoalidades ou institucións; política de realidades, de descarne, pondo ó roxo vivo as nosas pauliñas nacionáis pra dese xeito, facer reaxer i erguer o esprito apouvigado das nosas xentes.

Foi unha laboura de anos que queimou xuventudes na sagra chama da Pátria.

As circunstanzas eisixían unha política áxil e de aición direta, as máis das veces vilolenta, é certo, pro é que non había outro xeito si se teimaba desentangarañar o entangarañado esprito da nosa coleitividade i encetala por vieiros de diñidade e presencia nacionáis.

No mes de maio do ano 36 saeu o derradeiro número de "A Fouce" e con elo, ben podemos decir que se pechou un ciclo Millor: a xeira heróica do nacionalismo galego na Arxentina.

Tempo despois, desaparescida a "Pondal", voltou a sair de novo, mais inda que mantivo ergueito e con diñidade o seu afervoado patriotismo, caresceu do abalo moral da institución nai, da cal xurdeu e recibeu inspiración patriótica e a sua ergueita fachenda."

En 1930 Bernaldo Souto se incorpora oficialmente a la Pondal; con él entraba Antón Castro, un joven de Carballino que simpatizaba con las ideas del marxismo. Bernaldo y Antón eran los más jóvenes de la Pondal, ambos tenían en común un profundo sentimiento nacionalista y una pasión por la literatura. Sus primeras actuaciones fueron en la redacción de la Fouce. Luego intentando organizar al movimiento juvenil nacionalista.

En 1936 con el estallido de la Guerra Civil los grupos galeguistas comienzan un proceso de unificación. En la “Pondal” se produce un intenso debate de posiciones. Mientras el sector mayoritario decide la unificación del galleguismo, representado por Organización Nacionalista Republicana Galega dirigida por Rodolfo Prada, el sector más radical encabezado por Bernardo Souto, Santiago Noia y Lois Ares plantean la necesidad de mantener una identidad propia nacionalista.

Con la llegada de Castelao y los exiliados en 1939 se plantea la reorganización del galleguismo y las fuerzas patrióticas antifranquistas. La idea de Castelao era que mientras Galicia estuviera bajo el régimen de Franco, no eran necesarios los partidos políticos, ya que los partidos sirven para participar en los procesos electorales. Su idea era constituir un organismo unitario de las diferentes sensibilidades galeguistas, independientemente de su origen político anterior. Es así como nace la Irmandade Galega de Buenos Aires que posteriormente se propaga por el resto de América Latina. Allí confluían militantes galeguista, con socialistas, republicanos, anarquistas y comunistas. De alguna manera fue una continuación del espíritu unitario de Solidaridade Galega Antifeixista creada por Castelao en Valencia durante la guerra civil.

Souto y Xuan González Francisco, un joven amigo de Da Presa, impulsan la fundación de las Mocedades Galegas. El 28 de junio de 1942 se dan a conocer a través de una declaración patriótica con el título de “Manifesto das Mocedades Galegas, aos mozos galegos”. El documento constitutivo con la firma de Manuel Pedreira como Secretario Xeral e Bernaldo Souto como secretario de Organización, hacían un llamamiento: "Queremos empurrar o galeguismo deica roteiros insospeitados. Non nos deterán soluciós descoñocidas nin imposibles aparentes. Calquera que sexa a cor do futuro, é no noso único camiño de liberdade e n-el terá de sorrirnos a victoria final. Pero os nosos sonos descansan tamén en xerarquías sólidas e normativas. Afíncanse en realidades incontrovertibles; non son lirismos inconsecuentes. Tocan as realidades tanxibles do crime alevoso, do sangue dos nosos mártires e da fame que ven padecendo o noso pobo.

A nosa loita vai ser tan épica e social como literaria e política. Faremos trunfar os nosos ideales da traición, da incomprensión e do falanxismo espúrio i-alleeiro: porque somos a fé na fé da nosa nación convertida pol-o noso pobo arestora, en sede de xusticia que lle queima os seus beizos escravos.

Somos nemigos xuramentados de Franco e de canto representa a Hespaña falanxista de hoxe, poque nega as nosas aspiraciós nacionales imposibilitando a conquista de ideales basados na liberdade. Estamos co pensamento, i-estaremos na aición, a veira dos que por calisquera meio, en Hespaña ou fora de ela, loiten alcontra do franquismo."

Bernardo Souto durante su juventud| Archivo Lois P. Leira
Bernardo Souto durante su juventud| Archivo Lois P. Leira

Bernardo Souto con la unificación del galleguismo se incorpora a la Irmandade Galega. En aquella organización fue en distintas oportunidades miembro de su comisión directiva, coincidiendo en ella con Manuel Mera, ex Presidente de la CIG.

En los años 70 funda la Asociación Amigos do Idioma Galega, institución esta que nace al calor de los cursos de idioma Galego-Portugués dictados en el Centro Galego, por el filólogo Ixinio Rodríguez. Los sábados por la tarde una veintena de alumnos de todas las edades se acercaban a aquellas clases; Bernardo Souto, Anxelica Fontenla, Alexandro Castro son los impulsores de esta organización difusora de nuestro idioma. Paralelamente a esta asociación, Souto y Xosé Abrairas intentan orientar y estimular a un grupo de rapaces la mayoría de ellos hijos de gallegos, en el camino del nacionalismo. Aquellos sábados de aprendizaje del "Galego Portugués" eran casi sagrados para los viejos y jóvenes galleguistas. Frente a una mesa del café de enfrente del Centro Gallego, Souto y Abraira, a veces "Tacholas" o Prada, charlaban apasionadamente con los hermanos Negreira, con Carlos López y quien les relata esta semblanza. Souto nos hablaba de la poesía existencialista y de su Galicia idealizada, mientras que Abraira cada tanto daba un berro contra "castela" y los españoleiros.

Bernardo Souto ha realizado una intensa labor como poeta y periodista. En 1980 realizo la traducción al gallego del famoso libro gauchesco Martin Fierro, obra escrita por José Hernández. La traducción de este libro le había sido encargada a Eduardo Blanco Amor, pero sus preparativos para retornar a Galicia le impidieron empezar la obra. El Martín Fierro estaba ya traducida a un sin fin de idiomas y para Souto era una vergüenza que no estuviera en nuestro idioma. Por ello asume esta responsabilidad como una tarea militante en difusión de nuestra lengua.

En la década de los ochenta después de largo distanciamiento con la Federación de Sociedades Gallegas vuelve a esta histórica entidad integrándose en el Ateneo de Cultura Galega Curros Enríquez; también fue miembro de la comisión directiva de la Federación.

Su obra literaria esta esparcida por un sin fin de periódicos de la colectividad, siendo el Galicia de la Federación el primer medio periodístico en recoger su obra poética. Souto colaboró en A Fouce, A Nosa Terra, Galicia y Opinión Gallega. A principios de los años 80 funda junto con Manuel Pedreira y José Abraira el periódico nacionalista Patria Galega.

Lois Pérez Leira

<lt-toolbar contenteditable="false" class="lt--mac-os" data-lt-adjust-appearance="true" data-lt-force-appearance="light" style="display: none;"><lt-div class="lt-toolbar__wrapper lt-toolbar--small lt-toolbar__wrapper--hide" style="left: 524px; position: absolute !important; top: 3154px !important; bottom: auto !important; z-index: auto;"><lt-div class="lt-toolbar__status-icon lt-toolbar__status-icon--has-errors lt-toolbar__status-icon--has-1-errors" title=""></lt-div><lt-div class="lt-toolbar__premium-icon-dot"></lt-div></lt-div></lt-toolbar><lt-toolbar contenteditable="false" class="lt--mac-os" data-lt-adjust-appearance="true" data-lt-force-appearance="light" style="display: none;"><lt-div class="lt-toolbar__wrapper" style="left: 609px; position: absolute !important; top: 1316px !important; bottom: auto !important; z-index: auto;"><lt-div class="lt-toolbar__status-icon lt-toolbar__status-icon--has-errors lt-toolbar__status-icon--has-2-errors" title=""></lt-div><lt-div class="lt-toolbar__premium-icon-dot"></lt-div></lt-div></lt-toolbar>

Contenido patrocinado

stats