El reloj del penúltimo cacharreiro

Enrique Cabana es uno de los pocos alfareros de Niñodaguia, un oficio en extinción que busca relevo a contrarreloj. Aunque carece del 80% de visión, la ceguera no le impide convertir el barro amarillo que sale de los montes de la Ribeira Sacra en exclusivas piezas de cerámica.
Escucha el reportaje: Los penúltimos de Niñodaguia

En el frío taller de Enrique Cabana importa tan poco el tiempo que el reloj de pulsera del alfarero cuelga en la pared, olvidado. El sonido del torno inunda la estancia y amansa a las fieras. El perro deja de ladrar cuando el jefe se sienta frente al barro amarillo, una mezcla de sílice y galena que solo se encuentra en los montes de Niñodaguia, la pequeña localidad de la Ribeira Sacra que sueña con que, precisamente los tiempos, no maten un oficio ancestral. “Todos os de Niñodaguia levan no suy pantalón unha manchiña de barro que rouba o corazón”, recoge la monografía de Fernández y Dacal en 1929, uno de los primeros documentos etnográficos que hacen referencia a esta alfarería. Enrique forma parte de la resistencia: es uno de los últimos cacharreiros de Niñodaguia, una aldea de poco más de cien habitantes que llegó a tener una veintena de alfareros. Eran otros tiempos.

Xunqueira de Espadanedo. (Niñodaguia) 26/10/2021.- Enrique Cabanas, oleiro de Niñodaguia. José Paz

La de Enrique no es una historia común. Los alfareros que aguantan -pocos-, aprendieron el oficio de sus antepasados. “Eu non veño de familia de cacharreiros. Os homes de aquí, antes, eran case todos alfareiros. Pero o meu pai non e o meu avó tampouco. A min gustoume e só tiña a educación básica feita. Meu pai díxome de atender un oficio, empecei nisto e nunca máis fixen outra cousa”. 

Tiene 61 años y es cacharreiro desde los 15. Solo lo dejó durante dos años, por la mili. Cree que detrás de él no vendrá nadie. “Cando eu empecei había 13 talleres, con catro ou cinco homes en cada un. Os que se foron xubilando, pecharon todos. Quedará o fillo de Agustín. Eu, cando pare, tamén pecharei o taller”.

La fórmula

Enrique es casi ciego. “Retinose pigmentaria. É un problema gordo de visión que non ten remedio. Algunha dificultade á hora de traballar supón, pero como levo moito tempo aquí controlo a situación. Eu ando ao meu aire. É o que temos os autónomos, ninguén manda en ti. É a única vantaxe que temos!”.

Xunqueira de Espadanedo. (Niñodaguia) 26/10/2021.- Enrique Cabanas, oleiro de Niñodaguia. José Paz

Carece del 80% de visión, pero conoce cada rincón del taller en el que pasa todos los días, excepto los domingos. Aquí, enclavado en el corazón de la Ribeira Sacra, sus manos dan forma a piezas delicadas y exclusivas: cuncas, queimadas, botixos… “Primeiro hai que amasar o barro, logo pasalo por outra máquina e no torno fas as pezas. Despois teñen que secar ben porque senón no forno rebentan todas e non queda unha. Normalmente facemos dúas cocións. A primeira chámase enxupitar, que é o barro sen esmalte sobre 750 graos. Despois quitámola. e ten que chegar a case mil graos de temperatura”. Esmaltar, hornear y cocer: es la fórmula que da vida a la alfarería de Niñodaguia a través de nombres propios como el de Enrique Cabana.

El cacharreiro recuerda otra época del taller, cuando había más ruido que ahora y el trabajo le desbordaba. “Despois de min aprendeu o oficio o meu irmán. Estivemos os dous no taller ata o 2008, pero veu a crise. Antes tiñas todo vendido antes de producilo e perdías de vender porque non dabas producido máis. Pero iso acabouse. Non podes competir coas grandes fábricas. Entón, mátante”.

Xunqueira de Espadanedo. (Niñodaguia) 26/10/2021.- Enrique Cabanas, oleiro de Niñodaguia. José Paz

A pocos metros de su obrador está el Museo Taller Alfarería de Niñodaguia, que lucha porque historias como la de Enrique tengan un relevo. Si no es familiar, que sea de nuevas generaciones atraídas por el casi extinguido oficio del torno.

El secreto de la resistencia de la alfarería de Niñodaguia está en la pared olvidada del taller de Enrique Cabana: “Este oficio ten que gustarche. Se non che gusta, abúrreste. Eu non miro moito para o reloxo. Botas oito horas aquí sentado e se teño que botar algunha máis, bótoa. Pero non hai que mirar para o reloxo. Eu agora, cos meus anos, tampouco vou cambiar. Se a cousa se pon máis complicada, pensarei en xubilarme e carretera. Pero a min isto é o que me gusta”.

Te puede interesar