Lingoa proletaria do meu pobo

“Lingua proletaria do meu pobo,/ eu fáloa porque si, porque me gosta, / porque me peta e quero e dáme a gaña, / porque me sai de dentro, alá no fondo / dunha tristura aceda que me abrangue / ao ver tantos patufos desleigados (…)”

Cando as miñas dúas fillas mediaban entre a media ducia e a ducia de anos, a súa bisavoa Perpetua, muller miúda e traballadora de sol a sol na súa panadería de posguerra, coa que lle aliviou o frío e a fame a unha manchea de veciños e transeúntes da época, que foi quen de criar un novenario de fillos e, aínda no finicio dos anos, a dúas netas sobrevidas -unha delas a miña dona- que lle chamaron “mamá” ata o derradeiro suspiro...

Recunco... Cando aquela muller, pequena nas formas e inconmensurable nos sentimentos, escoitaba o xeito cotián no que eu me dirixía ás miñas fillas, dende a súa lóxica de galega antropolóxica da torgueira de Coucieiro (Padrenda), a unha carreiriña dun can dos primeiros pasos da raia seca, mantiña constante comigo unha teima que por veces explicitaba e outras moitas -as máis- asumía silandeira, coa paz interior que portiña decote con ela e o sosego perpetuo que sobardaba o seu diminuto corpo.

Cando aquilo lle saía de dentro, entón o diálogo reincidente de sobremesa viña a ser, máis ou menos, o que segue:

- Toño! Pero, por que lle falas ás nenas sempre en galego?

- E vostede en que lle fala, Perpetua?

- Xa, home, xa... Eu tamén llo falo. Pero eu son unha vella e malamente sei falar doutro xeito!

E, para sacarlle ferro ó asunto e tranquilizala da súa preocupación lingüística, eu sempre remataba dicíndolle que non se preocupara, que eran moi novas e non habían quedar sen aprender o castelán e outros idiomas que se lle puxeran por diante.

Durante un tempo esta anécdota conviviu connosco no ámbito familiar, pero agora, e cada vez con máis insistencia, adoito exhumala e traela a colación un cuarto de século despois, sobre todo cando escoito a moitos avós e avoas -agora xa tamén bisavós e bisavoas- falando entre eles nun galego popularmente correcto que, quen dera que utilizaran políticos e profesionais do idioma -é dicir, xornalistas de radio e televisión, comunicadores e funcionarios de tódalas administracións- pero, cando se dirixen ás crianzas mudan para un castelán pronunciado con indisimulada e incluso diría ridícula, se cabe, deshabelencia.

Hoxe, unha daquelas bisnetas xa é nai e a outra serao tamén proximamente, o cal me ten convertido a min nun avó que continúa a utilizar dun xeito natural o mesmo idioma con elas e coa neta, malia que a esta última aínda non lle teña chegado o rango iniciático da conversa.

Velaí a razón pola que hoxe decidín elevar o meu doméstico debate coa preocupada Perpetua a cuestión maior e trasladalo a esta páxina, por certo, sen pretensión ningunha de autoproclamarme en adalide de nada, senón -como dixo o poeta- co fin de manterme activo como simple proletario da fala que cre que a única ferramenta eficaz para lograr unha conservación viva e atractiva do idioma é a que utilizaron ó longo de xeracións e xeracións os nosos iletrados devanceiros, que se relacionaban cos seus sen outro artificio transmisor có da comunicación instintiva que lle ía sendo transmitida dos seus propios devanceiros xunguidos por unha cadea aparentemente sen fin que nos define como pobo.

Xa o deixou escrito Castelao: “Ningún idioma alleo -por ilustre que sexa- poderá expresar en nome do noso os íntimos sentimentos, as fondas dores e as perdurables esperanzas do pobo galego; se aínda somos diferentes e capaces de existir, non é máis que por obra e gracia do idioma”.

Un idioma que me doe -que nos doe- cando escoitamos -sei que me repito- á camada política -toda!- utilizalo cun desleixo acastrapado ou mesmo cun pretendido amor platónico aportuguesado no máis noxento concepto de ámbolos dous termos; cando testemuño, como teño testemuñado con relativa frecuencia, o cinismo e a hipocresía coa que o tratan actores e actrices (salvando algunhas excepcións que a pesar de todo manteñen a súa coherencia) que cando soben á escena semella que van sairen en tromba e “coas armas na man” -como reza o imno dos nosos irmáns do sur- para non deixaren títere con cabeza que non o fale a cotío e, sen embargo, cando baixan as escaleiras do proescenio ou se apagan as luces do set de rodaxe semellan teren nacido no paseo Zorrilla de Valladolid, e tamén -como non!- a comunicadores e mesmo xornalistas de radio e televisión, bater nel coma se estivesen mazando o liño, pero cun desprezo que o desangra e que unha obra de ducias de séculos nunha ridícula parodia (poñamos por caso a un cirurxán utilizando nun paciente coa mesma displicencia as súas ferramentas de traballo!).

Pois ben, para todos eles -porque me peta e quero e dáme a gana...!- vai dedicada a segunda parte do poema que un día, “deitado fronte ó mar, ese camiño...”, compuxo o meu veciño, “compañeiro do vento e das estrelas” -que tamén dicía- Celso Emilio Ferreiro. Está ben á man, na rede, para que non o coñeza.