"Lamas Carvajal foi o primeiro inconformista da provincia de Ourense", entrevista a Alfonso Monxardín

Afonso Vázquez-Monxardín é arqueólogo e catedrático do Instituto de Lingua e Literatura galega, historiador, investigador, profesor e escritor galego. Dentro das súas múltiples inquedanzas pola investigación de personaxes históricos, enfocouse en homenaxear e dar voz á figura de Valentín Lamas Carvajal.

Este martes farase unha reivindicación á figura da figura do escritor do Rexurdimento na sede provisional do Ateneo de Ourense do Centro Cultural Márcos Valcárcel ás 19,30 horas. Unha celebración que procurará “elevar a súa figura e eliminar a desestimación dunha figura forte, con capacidade de superación do primeiro inconformista ourensán”.

Cal é a relevancia de Valentín Lamas Carvajal para vostede?

O outro día chamáronme para facer unha charla do que quixera no Ateneo e ocorréuseme facela de Lamas Carvajal. O motivo disto é que se cumpren catro datas chave que abranguen a este autor: o 175 do seu nacemento, 150 do nacemento de El Heraldo Gallego, o 100 de que lle puxeran o seu nome nunha rúa de Ourense e o 75 da inauguración do monumento no Xardín do Posío que coincide coa data do primeiro discurso de Otero Pedrayo despois da Guerra Civil. Todas son datas que nos poden axudar a darlle un impulso á figura de Lamas Carvajal, xa que dos autores do Rexurdimento é o único que non ten unha fundación que tire pola súa figura. O poeta ourensán foi moi polifacético a pesar de ser cego. Fixo poesía moi popular e costumista, creou a prosa contemporánea e foi a peza fundamental no xornal O Eco de Ourense. Xornal que desapareceu e deu lugar a La Región. Polo tanto, foi propulsor do inconformismo.

A que se debe este esvaecemento da súa figura?

Digamos que os creadores do canon non o tiveron moi en conta por dúas razóns. O primeiro creador de dito canon foi Manuel Murguía e ao ser home de Rosalía non quería que ninguén lle fixera a mínima sombra e fixo todo o posible por desmerecer a Lamas. O Rexurdimento en Ourense foi moi potente e, ao rebufo dos grandes autores ourensáns nace o xornal Nós. Pero os que editaban este xornal eran uns señoritos que falaban francés, lían as poesías de Baudelaire e facían de menos ao resto, socialmente. O único que tiraba pola figura de Lamas foi Blanco Amor. No ano 1949 publica unha antoloxía en Bos Aires, xa que se sentía vinculado con esa parte popular coa que traballaba Lamas. Máis tarde, houbo outros ourensáns que fixeron publicacións da súa figura. Nos anos 60, o canon establéceo Carballo Calero, tampouco lle callou a poesía de Lamas e sitúao moi apartado dos outros. Ao final, houbo uns condicionantes que marcan todo isto.

Como considera que podería mellorar esta situación?

Creo que se debe reivindicar máis a memoria do autor polo valor contemporáneo. Por exemplo, el era cego e como chegou a dirixir a ser director dun xornal e publicar libros?. A figura da súa muller era moi relevante. Eran os seus ollos e súa pluma. Logo a importancia dos medios e a comunicación, a súa vinculación coa elite intelectual e coa xente popular. Creo que sería tamén moi interesante que o centro da ONCE de Pontevedra non ten nome, e quero propoñer que poñan o de Lamas Carvajal.

Que implicación persoal ten para vostede o autor?

No ano 2006, que foi o centenario da morte, Márcos Valcárcel e eu fixemos unha charla sobre o autor. Tíñamos a idea de montar unha exposición de Lamas. Logo el morreu e nunca se chegou a facer. Hai un par de anos tamén fixen a edición do libro do Cancioneiro do Miño, tamén fixen unha investigación para a revista Raigame sobre as homenaxes realizadas a esta personaxe en todos os tempos dende que morreu ata que se lle dedicaron as Letras Galegas. Entre a vinculación miña e con La Región, que foi quen de impulsar a súa figura nestes anos naceu de forma natural esta implicación.

Que deberíamos aprender do autor?

Deberíamos aprender do seu inconformismo, independencia, superación, compromiso coa lingua e a terra. O galeguismo ourensán débelle moito á súa figura e aos seus epílogos.