O cuarto da marquesa de Valladares

A historia orixinaria deste marquesado está ligada ós arrabaldes de Vigo, par con par co outeiro do Monte Alba.

O que aquí vou narrar ten que ver co quinto grao do marquesado, do que souben por un encontro casual cun texto publicado no xornal “La Oliva” do 14 de maio de 1856, que recollía un episodio acontecido no mes de xuño de 1757.

É evidente que o seu autor non era moi partidario da marquesa, aínda que nunha nota a pé de páxina afirme que “este hecho es histórico en todas sus partes” e o ratifique con un “...vive y lleva el título del personaje del que aquí se habla, su viznieto”.

Conta o redactor que “vivía en uno de los pueblos de la provincia de Orense, a mediados del siglo pasado, el marqués de V.”, indicando, a seguir, que “su esposa, mujer altiva y colérica, no podía endulzar sus días y el marqués, más bien por librarse de su presencia, se entregaba con ardor al ejercicio de la caza”.

Nunha destas -segundo esta versión- o marqués coñeceu “a una joven bonita” filla do boticario dunha aldea próxima e a atracción inicial foi cristalizando nunha relación máis estable, “pero sin romper los deberes conyugales”.

Pouco tempo pasou para que os amores furtivos do marqués chegaran a oídos da muller, quen “ardendo en celos y herida en su orgullo, concibió el execrable designio de quitarle la vida a su esposo”.

Chamou entón a un dos seus vasalos e ameazouno con expulsalo da facenda se non executaba ó pé da letra os seus fatídicos devezos ou encheríalle un peto de ouro se decidía atender ós mesmos.

E tal foi. Unha noite, despois de que o marqués chegara ó pazo ávido de descanso, a desairada marquesa deulle un “activo narcótico” e cando o home estaba sumido nun profundo sono, subiu canda o criado, quen, dotado dunha machada, arreboloulle na cabeza, de xeito que “los sesos de la víctima se derramaron por cama y suelo”.

Tralo horroroso crime, levaron ó corpo inerte a unha das adegas do casarío e metérono nunha das tullas, ensillando logo a montura que o lacaio levou, xunto coa levita do marqués, a carón do río, abandonándoo alí ata que ó día seguinte a veciñanza comezou a correr a voz da desaparición do marqués sen dar sinais de vida.

Un ano pasou sen novas do namorado, ata que un día achegouse á aldea un sarxento á fronte dunha pequena compañía co fin de procurar acougo e a taberneira, a modo de suceso local relatoulle o episodio ó militar, quen nun intre viu desaparecer o can que o acompañaba e seguíndolle a pista foi dar con el no amplo patio do pazo, onde un xentío se dedicaba ós labores da trillado da palla e recollida do grao, coa marquesa sentada nun trono dirixindo o rebumbio.

Entón o can meteuse nunha das adegas e comezou a uliscar unha das tullas, polo que a marquesa ordenoulle ó seu leal criado que matase ó animal, o que excitou as dotes indagatorias do militar, que freou ó mordomo e de seguido chantou a espada na terra que cubría a arca e ó retirala chea de podremia, revelou o cruento segredo.

Condenados ambos a pena de parricidio, é dicir, “a ser arrastrados, ahorcados, descuartizados y encubados”, o coitado servidor foi axustizado no patíbulo, mentres que, cando foron á procura da arrogante marquesa, esta xa estaba morta na súa cela. Dis que a familia forneceulle un veleno para “libertarla de la afrenta de un público suplicio”. Dende aquela, a cela na que se despediu da vida a vaidosa fidalga foi coñecida como “el cuarto de la marquesa”.

Catro tomos e 1.500 páxinas para saber máis sobre o alevoso crime do namorado marqués

Malia que o relato anterior indica que o suceso tivo lugar nunha aldea da provincia de Ourense, a documentada realidade histórica corrixe as inexactitudes do redactor de “La Oliva” e asenta o asasinato nas terras de Chantada, onde contan que “a mediados del siglo XVIII se cometió en Chantada un crimen cuyo ruidoso estrépito resonó en el suelo, en los continentes de este Reino i bastos dominios de nuestra España”.

Un crime que tivo como vítima propiciatoria a “don Benito Alonso Enríquez y Sarmiento, llamado marqués de Valladares” e que chegou a ser tomado polo Tribunal de Xustiza de Galicia en 2010 como símbolo dunha exposición titulada “Crímenes que hacen historia”.

Neste contexto, chama a atención o feito de que máis de 1.500 páxinas repartidas en catro tomos chegasen ata nós, o que fai que hoxe, calquera que desexe documentarse con profusión sobre o magnicidio nobiliario, non precisa máis ca descargar os documentos da rede e dedicar unha boa tempada á súa lectura.

Por unha banda poderá documentarse a través do relato do fiscal, por outra poderá coñecer a defensa dos caseiros acusados do homicidio, en terceiro lugar unha síntese da causa redactada por un dos máis prestixiosos letrados da Galicia do momento, Bernardo Herbella Puga, e finalmente a defensa do herdeiro do marqués, Xavier Enríquez, que foi quen finalmente máis beneficiado saíu de todo o proceso.

Dende esta perspectiva, o devandito marqués -a dicir do blog “El antiguo régimen en España”- dis que non era tan “miña xoia” como seica aparentaba e cualifícano como “reiteradamente infiel” que nese momento mantiña un intenso amorío “con la mujer del boticario de Melide, Josefa Vaamonde”. Isto, loxicamente, non era ben aceptado pola marquesa que vivía tacitamente separada do seu marido na compaña dos seus dous fillos. Ela, por motivos pasionais, e os fillos por cuestións de herdade, o caso é que, axudados por varios criados do pazo, decidiron darlle morte. O resto da historia é semellante. Todos foron detidos. A marquesa e o seu fillo máis novo, Gaspar, morreron rillados pola humidade do castelo de San Antón e Xavier aguantou ata que o seu ilustre avogado logrou liberalo e puido gozar dos dereitos xurisdicionais do marquesado ata a súa morte, nas propiedades que este tiña en Vigo.