Ourense no Tempo | Unha de polbo: os Cregos, pulpeiros de Arcos

Levaba tempo querendo renderlle homenaxe a este oficio antigo e moi ourensán: os pulpeiros. Pero levo un tempo aprazando pendente da recollida de datos... Tamén é certo que entre os meus amigos están as Valeiras, herdeiros da historia dunha das pulperías máis antigas da cidade (na rúa Cervantes), e algún día Tita prestarame as fotografías dos seus pais que preciso para este artigo. De momento, aproveitando un agasallo en forma de relato que recibín este verán, hoxe presento a primeira parte. Nela, exploraremos os comezos; outro día, falaremos dos que se estableceron definitivamente na “capital”.

Primeiro de todo, un pouco de historia. Poucos ourensáns descoñecen a razón pola que o polbo é un prato típico do interior, pero por se acaso, lembrámosvos que: Alá polo afastado século XII, o cabaleiro Diego Arias, tras demostrar o seu valor na batalla, foi recompensado co Coto de Marín, na costa de Pontevedra. Alí estableceuse ata que enviuvou e decidiu evitar a soidade vestindo o hábito de monxe. Escolleu Osera pola súa paz e beleza e, a cambio, cedeu o seu Coto de Marín aos beneditinos.

A partir dese momento, a xente de Marín tivo que pagar tributo ao terratenente, os monxes cistercienses, por explotar as súas terras e vivir nelas. O pago habitual sería en metálico, pero naqueles tempos, o pago en especie era máis sinxelo. E ¿cal era un dos produtos máis abundantes de Marín? Si, era o polbo. Non é que aos monxes lles gustase inicialmente recibir ese produto “correoso”, senón que, como tamén usaban a maior parte del para pagar aos seus traballadores, aceptaronno. Finalmente, foi a boa xente do Carballiño, Cea e outras vilas que rodean o mosteiro a que buscou unha solución. Din que foron as mulleres de Arcos as que, para abrandar o cefalópodo “cabezón”, intentaron darlle unha malleira, e funcionou. Despois veu o truco de asustalo, a pota de cobre, etc. E así, case sen querer, pasou de ser un produto de pobres a un delicioso manxar. Outro día centrareime na maridaxe do polbo co pan de Cea.

Hoxe, pra que non o esqueza, quero mencionar que moitos ourensáns, a risco de desprender cheiro a allo, levaban unha cabeza deste condimento que esperta tantas paixóns como repulsións cando ían á feira.

E agora, co voso permiso, cedo a palabra a unha de vós, Susana Rey, para que nos conte a historia dunha das sagas de Pulpeiros de Arcos. Os Cregos.

A miña avoa chamábase Carmen Bravo Pereira, nada en Arcos no ano 1900, a 1 km do Carballiño, e falecida no ano 1995 debido á súa idade. Era alta e delgada, camiñaba todos os días e, ata o último momento, as súas pernas e cabeza funcionaban perfectamente. O seu marido chamábase Perfecto Rodríguez Bravo; era de Arcos e estaba a piques de converterse en sacerdote, ata que coñeceu á miña avoa e casaron, de aí o alcume de “o crego”, que lle pasou á súa muller, fillos e netos. Tiveron 11 fillos e, como ela sempre dicía,...”tiven 11 fillos coma once soles”, todas eles sans e intelixentes. Algún emigrou a Panamá, mentres que outros quedaron aquí (catro dos seus fillos viven actualmente, unha delas é a miña nai, con quen pasou os últimos anos da súa vida). Só unha das súas fillas herdou o oficio: Peregrina Rodríguez Bravo, que aparece na foto de abaixo con Cesáreo, o cuñado de Carmen. A miña tía Peregrina dedicouse a ser pulpeira desde pequena, e hoxe é o seu fillo, Carlos Castro, quen mantén a tradición.

Voltando coa miña avoa, contounos que dende pequena ía ás feiras, nunha mula e marchaba pola mañá e non volvía ata a noite, naquela época traballar no polbo era moi duro e non se gañaba o diñeiro que se pode gañar hoxe, co tempo pasou a ir en autobús. (Cesareo Rivera propietario dunha líña era seu cuñado).

Tiña varias irmás, unha das cales foi para a zona de Lugo e outra vivía en Celanova, e tamén facían o mesmo. A miña avoa ía ás feiras das zonas de Ourense, Ribadavia, Carballiño, Leiro, Ourense, Allariz e Xinzo. Ao principio ía soa porque o meu avó tiña outro negocio, transportando viño da zona do Ribeiro a Marín e Bueu, e desde alí traía polbo e peixe á nosa zona. Máis tarde, cando os seus fillos estaban crecendo, axudárona ata que se xubilou e deixou o posto á súa filla, Peregrina. Uns anos antes de morrer, na festa do polbo do Carballiño, déronlle un premio pola súa traxectoria. Era moi famosa no seu oficio e moi querida e respectada por todos.

Para min foi a mellor avoa do mundo, compartín moitos momentos con ela porque vivía cos meus pais, pero hoxe, mirando cara atrás, creo que era unha muller moi intelixente e adiantada ao seu tempo, tiña un traballo que non era doado, nin tampouco o eran os tempos, cada dous anos tiña un fillo, gobernaba a súa casa e mantíñaa, é certo que nunca lles faltou comida nin teito, pero non a todos os que se dedicaron ao polbo lles foi ben. Ademais, viviu moitas pequenas revolucións ao longo da súa vida, tivo o primeiro reloxo de parede do seu pobo na súa casa e dicía que os veciños ían alí para consultar a hora, tamén recordo cando subiu por primeira vez nun ascensor nun edificio ao que non entendía como podía subir sen esforzo ou cando chegaron os primeiros móbiles e viu ao meu pai chegar a casa cun maletín onde estaba o seu teléfono, hai moitas lembranzas...

Intentei manter a historia tal e como a recibín porque me parece unha descrición moi veraz daquel Ourense. Do impacto que os avances tiveron nos nosos maiores. Non pensedes que é doado nacer nun mundo sen auga nin electricidade nas nosas casas e, nos últimos anos, ver os vosos netos falandovos dende unha caixa de plástico. Como diría a bisavoa: ¡Ai meu deus!

Prometo seguir con este tema. ¿Sabedes por que o polbo se sirve en pratos de madeira?