Centenario do tio Marcos da Portela

Hoxe é o centenario da terceira época do xornal “O tío Marcos d’a Portela”, pois o seu “Parrafeo primeiro” leva na portada “Ourense 18-21 de febreiro de 1917”.

Como saben algúns, e como lles quero lembrar a todos, O Tío Marcos d’a Portela é un xornal en galego que viu a luz o 7 de febreiro de 1876, da man de Valentín Lamas Carvajal. Tivo unha periodicidade variable e unha tiraxe que chegou, seica, aos 4.000 exemplares. Distribuíase á parte de subscritores e quioscos, en feiras e mercados. A temática é moi diversa: noticias locais, xerais, de cultura, agricultura, comercio, consellos, refráns, etc. Por certo, o primeiro anuncio que aparece é de maquinas de coser Singer (5/XI/1876), e leva o anagrama en inglés -The company’s registrered trade mark, without wich no machine is genuine- e a explicación que remata: “Pídanse catálogos ilustrados co-a lista de precios e condiciós de venta a prazos en Ourense, rúa d’as Tendas, númaro 2”). Incluíu nas dúas primeiras épocas, nas que estivo baixo a dirección de Lamas Carvajal (1876-1880 e 1883-1889), colaboracións de todos os grandes e pequenos escritores galegos da época, e poemas e contos da autoría de Lamas -inaugurando así a prosa galega moderna- e mesmo, por capítulos, o primeiro best seller galego: O catecismo d’o Labrego (1889).

A terceira época, centenaria hoxe, remata o 21 de xuño de 1919, se é certo que non existen máis números que os 57 da edición facsimilar. Esta nova época é resultado da combinación do impulso de Xavier Prado Lameiro e Hixinio Ameixeiras, un activísimo ferrolán establecido na nosa cidade durante décadas, ambos integrantes da Hirmandá da Fala Gallega de Ourense, coa intención de recuperaren a memoria de Lamas Carvajal e “recramar pr’Ourense o posto que de dereito lle pertenece n-esta era de resurximento d’a literatura rexional”. Esta etapa nova inclúe colaboracións de vellos rexionalistas e novos irmandiños. Ao principio tiña a súa administración na rúa da Gloria (Arcedianos), número 13, pero aos poucos meses cambiou a Luís Espada (hoxe Alejandro Outeiriño), nº 15, que era tamén a sede do xornal La Región en cuxa imprenta sempre se imprimiu o Tío Marcos nesta época. Ademais, será La Región tamén quen edite a poesía completa de Valentín Lamas Carvajal, ao longo dos anos, reforzando así, se cabe, o seu papel na cultura auriense.

O Tío Marcos conta con moito apoio social que podemos ver na publicidade do primeiro número: “Botica de Fernández Román”, “Gran Bazar Pedro Romero e hirmaus”, “Grande Hotel Roma”, “A Palma, de Teófilo Nieto”, “Colexio Modelo, de don Angel Ferrín”, “Bazar da viuda e fillos de Celestino Vázquez”, “Viños Arnoia Finos, de Xosé Fuentes”, “Coñá Gallego” e “Cafes Unión e Royalty, de fillos de Xosé Rodríguez (N-a UNION e n-o ROYALTY/ nos dous cafés de moda/ xúntase a xente toda/ de máis gusto da cibdá/ pois di que n-os dous sitios/ se atopan tan a xeito/ que xusgan en dereito/ qu’outro millor n’haberá”. A xente do Tío Marcos e destas primeiras irmandades logrou en Ourense tres cousas que se manteñen vivísimas: as Festas do Corpus, as Festas dos Maios e a Coral de Ruada. Por certo, que no seu último número (7/VII/1919), dáse conta do rotundo éxito da primeira actuación do Coro de Ruada no teatro Apolo (onde está Springfiel, no Paseo) uns días antes. Comeza así a crónica: “Por se tratar d’un d’os d’a casa non queremos ser nós os que falemos d’o éisito que abranqueu esta enxebre couleutividá. Eiquí o que sobre d’ela di o noso quirido compañeiro La Región”... Pois desde este compañeiro, felicidades no centenario, Tío quirido.