Igrexas itinerantes pola cidade

Non hai dúbida de que os edificios relixiosos, en canto centros de culto e arquitecturas rituais, convértense en puntos de referencia importantes, fitos esenciais do tecido urbano. Todos sabemos onde localizarnos cando alguén nos indica que un determinado lugar está na zona da “Catedral”, “de San Francisco”, “de San Lázaro”, “de Santo Domingo” ou, por citar outros máis recentes, “dos Salesianos”, “da Asunción” ou “da Milagrosa” por poñer algúns exemplos. Pero estes indicadores simbólico-topográficos non son inmutables. Só en Ourense temos dous exemplos de traslado e posterior reconstrución de edificios relixiosos en lugares diferentes das súas localizacións orixinais. Dada a importancia histórica, comezamos coa Igrexa de San Francisco. Os franciscanos, unha orde mendicante fundada por San Francisco de Asís a principios do século XIII. Construíron os seus conventos nos límites exteriores das vilas medievais, un feito que se observa aquí co establecemento dos franciscanos e dominicos, outra orde mendicante. Mentres que a presenza dos primeiros está atestada en Orense polo menos no ano 1238, para o asentamento dos dominicos debemos agardar ata mediados do século XVII.

Alí permaneceu ata 1292, cando os partidarios do bispo auriense Pedro Yáñez de Novoa destruíron o convento. En 1308, o papa Clemente V obrigou ao prelado de Ourense a reconstruílo. Non obstante, o bispo Pedro morreu ese mesmo ano, polo que foron os seus sucesores os que tiveron que cumprir e levar a cabo o mandato papal.

Hoxe todos sabemos onde se atopa o Convento de San Francisco -actual Arquivo Histórico Provincial e antigo cuartel militar-, situado sobre unha plataforma nas ladeiras de Montealegre. Alí estivo dende mediados do século XIV, coa construción da igrexa en 1348 e o magnífico claustro, erixido entre 1325 e 1350, ata a década de 1830, cando foi abandonado tras a Desamortización dos bens da Igrexa. Tamén se sabe que anteriormente estaba situado na cidade histórica, no sitio que hoxe se coñece como Praza do Correxedor. A mediados do século XIII, ocupaba a esquina sueste da praza, cando a zona se denominaba Barrio Novo ou Cimadevila, o que indica e reforza, como dixemos, o carácter periférico deste tipo de localizacións no tecido urbano medieval. Alí permaneceu ata 1292, cando os partidarios do bispo auriense Pedro Yáñez de Novoa destruíron o convento. En 1308, o papa Clemente V obrigou ao prelado de Ourense a reconstruílo. Non obstante, o bispo Pedro morreu ese mesmo ano, polo que foron os seus sucesores os que tiveron que cumprir e levar a cabo o mandato papal. Pouco sospeitaban aqueles frades que non estaban a construír un templo que permanecese no novo lugar para sempre. Case seis séculos despois, comezou un novo traslado. Entre 1928 e 1929, a igrexa foi parcialmente desmantelada e trasladada ao chamado Campo de San Lázaro, agora transformado nun parque urbano. E permaneceu alí desde entón. Na parte alta da cidade, aínda se conservan o nártex -espazo interior da entrada-, os muros laterais da nave principal cos seus arcosolios ou receptáculos funerarios, os muros do transepto e os cimentos da ábsida. Só se trasladaron algunhas partes significativas, como a ábsida e a portada.

Pero cando a igrexa foi removida, non era o único edificio relixioso do lugar. Nas proximidades, cara ao suroeste, estaba a capela de San Lázaro, presente nesta mesma zona desde 1896 e 1897, datas da súa finalización e inauguración. Pero tampouco permaneceu alí moito tempo, só cinco décadas. Finalmente mudándose a Peliquín. Abriu ao culto o 12 de novembro de 1983.

Como poden ver, as igrexas, auténticos fitos urbanos sagrados, non son tan inamovibles como se podería pensar. Velaí os dous exemplos.