O leboreiro

O domingo 26 de marzo viaxaba do Carballiño a Celanova, pero non por Ourense, senón por Ribadavia e por Cortegada. Antes podía levar medio día este traxecto, pero agora a estrada é estupenda e en menos dunha hora ponse un en Celanova. E as paisaxes son excepcionais.

Despois de Cortegada, subindo para Ramirás, divísase á dereita todo o val do Deva, coa súa miríade de graciosas aldeíñas repartidas entre os verdes claros das hortas e os máis escuros dos tupidos piñeirais, sendo coma quen ve un grandioso nacemento. E ó fondo, ordenando e presidindo estas paisaxes, está o impoñente macizo do Leboreiro, que ese día aparecía completamente nevado, co que a beleza da postal resultaba inenarrable. Para gozar desta regalía parei no Viso, do concello de Gomesende, que resulta ser un perfecto merecedor do topónimo, xa que significa xusto o que é o lugar: un ‘emprazamento elevado con amplas panorámicas’.

As magníficas e inesquecibles vistas do Leboreiro nevado trouxéronme á cabeza unhas vellas notas que tomara sobre o seu nome. Porque me sorprendera hai anos como se ía impondo a forma "Laboreiro", fronte a "Leboreiro", a que sempre lle lera a Otero Pedrayo e a Xoaquín Lorenzo, bos coñecedores destas terras. Agora, a forma espuria úsase de xeito case unánime; pero non cabe sorprenderse, as malas herbas sempre inzaron mellor cás boas.

A confusión parte do nome que lle acabaron dando os portugueses ó importante castelo de "Castro Laboreiro", que señorea o "planalto" destes montes, que tanto saben de historia. Pero no caso da cartografía, de onde se toman os nomes a miúdo, foi a decisión de Fontán de chamarlle "Sierra de Laboreiro" no seu famoso mapa a que transmitiu o erro á maior parte da cartografía posterior, mapas da Xunta incluídos. Non obstante, a etimoloxía de "Leboreiro" (do lat. "lepus" ‘lebre’) xa estaba clara para o Padre Sarmiento, aínda que Frei Joaquim de Viterbo, no XVIII, propuxese unha derivación de "lapa" ‘laxa’, ou o Padre Antonio Carvalho, no XIX, de "labor" ‘traballo’, explicacións alternativas que trataban de xustificar a forma portuguesa; pero todas foron desautorizadas por Leite de Vasconcelos, o máis grande filólogo que tivo Portugal, cando comprobou que o nome do Castro Laboreiro nos documentos antigos era sempre "Crasto Leboreyro" ou "Crasto Liboreiro", pero nunca "Laboreiro".

Poden preguntarse algúns se habería no pasado nestes montes a cantidade de lebres necesaria para xustificar tal nome. Pero teño que dicirlles que non é preciso que as houbera, que basta con saber que foron terras ricas en caza e en pastos. Porque xa o gran polígrafo romano Varrón explicaba no seu Re Rustica que o latín "Leporarium" non significaba exclusivamente lugar poboado de lebres, senón tamén espazos onde había toda clase de animais pacendo, coma corzos, cervos e cabras montesas.

Remato contándolles o que me pasou cando andaba eu con estas cavilacións vocálicas, hai cerca de dez anos. Un domingo fun ata Ponte Barxas e subín pola estrada que vai en dirección a Bande. En Crespos, parei e púxenme a falar cunhas mulleres, co obxectivo de saber se pronunciaban Leboreiro ou Laboreiro. A miña sorpresa foi enorme cando comprobei que nin dicían unha cousa nin outra: dicían "Loboreiro"... Claro, pero esa pronuncia era unha confirmación do "Leboreiro" orixinal. Por semellante motivo "Levada" deu "Lovada" nalgúns casos, "semana" pronúnciase ás veces "somana" e "remedio", "romedio". Pero, a que ninguén escoitou nunca "Lavada", "samana" ou "ramedio"? Verdade que soan raro? Pois igual me soa a min "Laboreiro" sabendo que a orixe está en "Leboreiro".