Olladas cómplices

Levo semanas metido a fondo no mundo do traballo. Enténdase por tal o labor manual, o esforzo físico e, tamén, psíquico, como non. Andiven, e sigo andando, sobre todo, entre canteiros e ferreiros. Dous oficios moi de noso, cunha longa tradición na cultura popular. A pedra é un elemento fundamental, desde a prehistoria ata os nosos tempos, porque Galicia é un país asentado en vellos macizos de granito. Aí están os dólmenes, as pedras fitas, os petróglifos, os castros, as igrexas coas súas torres e espadanas, os mosteiros, as catedrais, as pedras dos afiadores, centos de miles de milleiros de muros e valados, as casas, os muiños, os petos de ánimas, os cruceiros...A máxima expresión escultórica da arte do medievo; o Pórtico da Gloria da catedral de Santiago en pedra policromada, obra dun xenio, o mestre Mateo.

Endeben, o ferro chegou onda nós serodio e como resultado da solificación cíclica na que o bronce e o cobre foron etapas anteriores. A cualidades deste metal son a dureza, a robustez, a obstinación, o rigor excesivo, a inflexibilidade. Opónse ó cobre e ó bronce, o mesmo que a auga ó lume, o norte ó sur, o yin ó yan. O seu simbolismo é ambivalente, igual que o das artes metalúrxicas; protector contra as malas influéncias, mais tamén o instrumento de guerra e morte. De orixe etónica, o ferro é profano, non debe ser posto en relación coa vida. Hesiodo tivo dil unha visión apocalíptica; o reino da materialidade, da regresión á forza bruta e á inconsciencia.

. Abondan as paremias populares que enaltecen as virtudes e critican os defectos de ambos e dous artesanados. Escolmo un par destes refráns: Non te cases cun ferreiro que dá moito que lavare, cásate cun mariñeiro que ven lavado do mare.

En todo isto fun pensando mentres trataba e aprendía con canteiros e ferreiros d´huxe. Entre os primeiros inclúo una muller, Laura. Moi competente no oficio, seria e de poucas palabras. Armada de maceta e de cicel desprende humanidade, sábelle os andares á pedra, recoñécese nela a liberdade. Non sei de ferreiras, pero débeas haber, seguro. De onde saíron, pois, colares e brazaletes que non só favorecen a fertilidade senón que sanan ós nenos? De maus femininas. Lembro a Soledad Penalta, a escultora que moldea e solda o ferro. Ela ten unha fermosa peza inspirada nos Seis poemas galegos de Federico García Lorca; está na Insua dos Poetas. Abondan as paremias populares que enaltecen as virtudes e critican os defectos de ambos e dous artesanados. Escolmo un par destes refráns: Non te cases cun ferreiro que dá moito que lavare, cásate cun mariñeiro que ven lavado do mare. E aquil que di; pica canteiriño, pica, pica na muller allea que outro picará na túa.

En fin, quixen partillar con Atheán esta miña emoción e mandeille razón por unha propia. Esta vez non foi o estudante de filosofía con inquedanzas literarias nin o psicólogo sabichoso que persegue ós fumadores. Atopeime, por casualidade, na ourensá Rúa do Paseo, case deserta ás catro da tarde polos corenta graos de calor ó sol, cunha moza nova de media melena castaña, peiteda para atrás, fronte ampla e ollos escuros. Ríxida no xesto, camiñaba de vagar. Dirixíme a ela e afastouse con estrañeza. Díxenlle que a vira unha vez falando co anxo, en Compostela. Desconfiou de min pero contestou amable e educada. Non quixo entrar en detalles. Despachoume mentindo: “Eu non coñezo a ningún anxo. Engánase de persoa. Boas tardes”. Non quixen insistir. Máis, á fin e ó cabo, Atheán recibiu por ela a miña mensaxe. Chamoume airado e sen me dar opción a me explicar, recriminoume: “Quen es ti para abordar a unha amiga miña que nunca che presentei? Fai o favor de non volvelo facer”. E, coa mesma, colgóume o teléfono.

Curei o desencanto de Atheán -non é a primeira vez que me malinterpreta con recia acritude- durante abafantes mañás de trato cordial con tres canteiros e tardes de intensa suor con tres simpáticos ferreiros. Iles fóronme descubrindo segredos e misterios do seu labor. Pouco e pouco, amodiño, collemos confianza. Aprendéronme a ter estima polos materiais que traballan e que aman. O valor da pedra e do ferro, os seus andares e palabras. A sabiduría nunha materia herdada de pais e avós. Unha abelencia adquirida por observación e esforzo propio. Nunca exenta de brutalidade e malos humores. Coincidíron todos en que “o aprendiz non tiña, daquela, dereito a nada. Os mestres eran do peoriño. Lapotes e insultos a diario... Maldades por parte dos compañeiros”. Aínda así, ningún diles renegou nin renega. Son cómplices as súas olladas.