César Valcárcel, explorando “El Chaco”

A recente concesión do premio de novela mellor dotado do mundo, xunto ó panorama de actualidade ó que volve de novo Arxentina, levoume á figura deste -hoxe anónimo- ourensán que, ademais de militar no exército español e capitán axudante do presidente arxentino, posible inventor, explorador e funcionario da Facenda española en Cuba, exerceu tamén como novelista que narrou a súa experiencia vital nas inexploradas terras de “El Chaco”, actualmente compartidas por Bolivia, Arxentina, Paraguai e Brasil.

A primeira referencia que atopei sobre este singular ourensán, non é precisamente moi honorable para a súa biografía nin para a dun seu irmán chamado Eduardo. Trátase dunha providencia dun xulgado madrileño do 5 de febreiro de 1855, por medio da cal emprazan a “don Eduardo y don César Valcárcel, hermanos, ambos naturales de Orense y de profesión estudiantes, para que se presenten en la Audiencia por causa que se les siguió en la ciudad de Orense por destrucción de un organillo”.

Non fun quen de conseguir detalles sobre a causa que motivou o escachado do instrumento, pero os desencontros coa xustiza non quedaron aí, xa que cinco anos despois, o mesmo xuíz que reclamara a súa presenza polo “organillo” volver emitir providencia -neste caso só para el- co fin de “dar su declaración y descargos en causa que se le sigue sobre falsedad y estafa”.

Polo sabido no futuro, o inquedo Valcárcel debeu ser quen de solucionar provisionalmente as desavinzas coa xustiza, pois en 1873 aparece como “capitan del batallón de Francos de la República de Madrid”, se ben con novas causas, agora bastante máis serias, “por haberse fugado con la cantidad de mil pesetas que tenía en su poder para socorros de los individuos de su compañía”.

A dicir das breves referencias biográficas que hai del, esta fuxida coincide no tempo -debido á relación que nese tempo mantén co responsable militar do acantonamento de Cartaxena, o xeneral Contreras- coa súa incorporación ós sublevados, o que obriga a fuxir do país e a iniciar unha vida radicalmente diferente aínda que ligada á milicia durante un tempo.

Consigue refuxiarse en París un tempo, ata que pon terra e mar de por medio e recala na Arxentina, onde se desenvolve a etapa máis interesante da súa vida.

Tampouco fomos quen de coñecer as razóns polas que, tras os anos intensos no Cono Sur, nun momento dado opta por dar outro salto vertixinoso para acabar na illa de Cuba, pero o caso é que no verán de 1885 reaparece formando parte da redacción da revista “Alborada” radicada en Pinar del Río.

Os coñecementos militares adquiridos no exército hispano facilítanlle o acceso, non só á milicia arxentina, senón que o achegan tanto ó presidente do momento Julio Argentino Roca -militar tamén-, que acaba por ser axudante directo del e comisionado seu para dirixir a custodia militar de diversas expedicións particulares destinadas á colonización da vasta rexión xeográfica que ocupa un territorio que duplica a Península Ibérica e que, coñecida como “El Chaco”, está situada entre territorios actuais de Arxentina, Bolivia, Brasil e Paraguai e limitada por, entre outros, os ríos Paraná, Salado, Bermejo e outros.

Dotado de vocación literaria xa dende a xuventude madrileña, estas expedicións e a grandeza do territorio que descubre, ó tempo que testemuña os seus perigos provoca nel a necesidade de escribir e, co tempo, acaba publicando varias novelas e libros de viaxes coma “Impresión de un viaje desde la Península hasta Buenos Aires”, “La compañía de Río Negro”, “Viaje al Chaco”, una novela publicada en 1883 e que pola súa calidade descritiva chegan a relacionar con algunhas producións de Julio Verne. Nela, o autor relata a expedición realizada polo río Bermejo para comprobar se este era navegable en toda a súa extensión.

Tampouco fomos quen de coñecer as razóns polas que, tras os anos intensos no Cono Sur, nun momento dado opta por dar outro salto vertixinoso para acabar na illa de Cuba, pero o caso é que no verán de 1885 reaparece formando parte da redacción da revista “Alborada” radicada en Pinar del Río.

Abandonada a etapa exploradora e xa na perla do Caribe consegue compartir o xornalismo cun posto de funcionario como administrador do Ministerio de Facenda na Habana, lugar no que “cuando no era de suponer por su larga residencia -di a revista ‘Follas Novas’-, fue atacado de la enfermedad endémica -el vómito negro-, falleciendo el 10 de agosto de 1889”.

Dous anos despois, o boletín oficial de Ourense publicaría un edicto para tratar de localizar “a los que se consideren con derecho a los bienes dejados por César Valcárcel Losada”, coñecedores de que estivera casado con María Rodríguez e que con ela tivera tres fillos, Sara, Héctor e Enma.

De como expulsar a 20 mil indíxenas para vender terras a 2 mil pesetas a “legua cadrada”

De entre o moito que escribiu e o pouco que fun quen de ler, debido a que, “como escritor dejó el señor Valcárcel varias obras que, aunque poco conocidas han sido de reconocido mérito”, pola súa evidente extrapolación a tempos de tremenda actualidade noutros lugares do mundo, traio a colación fragmentos dun artigo da súa autoría publicado na revista “La América” correspondente ó 26 de febreiro de 1883.

Nel, César Valcárcel trata de explicar o contexto da intervención militar no territorio arxentino de Río Negro levado a cabo polo presidente e xeneral Julio Roca, porque “primero dio la paz al país y bajo sus benéficos auspicios combinó el plan, organizó su ejército, se puso al frente y en un plazo relativamente corto, hizo desaparecer de las Pampas argentinas (veinte mil leguas cuadradas), la friolera de veinte mil salvajes, que eran, desde el tiempo de la conquista, el terror del colono, para entregar aquel inmenso y casi desconocido territorio á las explotaciones agrícolas”.

Máis alá da visión militar que para el supón “el prodigio de batir” con só dous mil soldados un territorio “completamente despoblado y del que se hayaban posesionados desde tiempo inmemorial más de 20 mil indios salvajes”, o desenfocado ourensán vanaglóriase das consecuencias de prosperidade que suporá “no solamene para la nación, sino para Europa y más especialmente para España, pues de todos es bien sabido la numerosa emigración que de nuestras cosas sale para el Plata”.

En vista disto, non lle doen prendas para declararse a favor do exterminio, alegando que, se antes “las colonias establecidas en las líneas fronterizas de las tolderías de los indios de las Pampas, apenas tenían desarrollo porque estaban amenazadas por sus feroces vecinos”, iso, nese momento xa non podía suceder “porque aquellos caciques y sus tribus, o han sido hechos prisioneros, o han mordido el polvo, o han repasado las cordilleras Andinas”.

“Importa mucho a la república Argentina -reforzaba Valcárcel o seu artigo-, importa mucho á Europa y especialmente á España, que se sepa que el Estado vende allí la legua cuadrada de terreno virgen á dos mil pesetas, en la seguridad que no encontrará ni un solo indio que moleste al terrateniente”.

É dicir, algo así coma o veleidoso Trump quere facer en Gaza.