No texto de despedida que nos deixou Marcos Valcárcel, escrito en maio deste ano e que a súa filla Eire foi quen de ler emocionada o outro día no Liceo, citaba dous poemas que dalgún xeito resumían o seu estado de ánimo naquela altura. Un deles, o tan citado de Vicente Aleixandre, 'Entre dúas escuridades, un lóstrego', a transparencia da pura fugacidade da existencia. O segundo, lembrado desde a versión musical de María Bethania, 'Navigar é preciso; viver nao é preciso', é algo máis críptico.
Trátase dun verso dun poema de Fernando Pessoa no que glosa unha frase de Pompeo que recolle Plutarco no capítulo que lle dedica nas súas 'Vidas paralelas'. O parágrafo cincuenta di textualmente a propósito do labor de Pompeo: 'Creado prefecto dos abastos, para entender no seu acopio e arranxo, enviou por moitas partes comisionados e amigos, e dixiríndose el mesmo por mar a Sicilia, a Cerdeña e a África, recolleu grande cantidade de trigo. Ía largar a vela para a volta cando comezou a soprar un rexo vento contra o mar e, aínda que se opuñan os pilotos, embarcou de primeiro e deu orde de levantar a áncora dicindo 'Navigar é preciso e non é preciso o vivir', e pois que se conduciu con esta decisión e celo, encheu, favorecido da súa boa sorte, de trigo os mercados e o mar de barcos de maneira que aínda aos forasteiros proveu daquel ben e abundancia, pois foi como unha enxurrada que nacendo nunha fonte, chegaba a todos'.
A actitude de Pompeo, como a de Marcos, quedou como un canto á vida entregada, de servizo, de esforzo, de compromiso. A vida é unha navegación, un rumo, un labor duro, un pegar na cana do timón, trincar as velas e as ilusións, soñar un porto, un camiño, unha chegada. A navegacion, a vida, é sobreporse ás dificultades de navegar. Ese esforzo, esa entrega é o que dá sentido a unha existencia; non a cómoda renuncia a embarcar que se ben libraría da posibilidade da morte material, tamén, índa máis desas vivencias que son a vida, que son a navegación, que son a trascendencia.
Así o entendía Pessoa. No poema que escoitaba Marcos na cálida voz da brasileira dicía: 'Navegadores antigos tinham uma frase gloriosa: /'Navegar é preciso; viver não é preciso'/ Quero para mim o espírito desta frase/ transformada a forma para a casar como eu sou: / Viver não é necessário; o que é necessário é criar./ Não conto gozar a minha vida; nem em gozá-la penso. /Só quero torná-la grande,/ ainda que para isso tenha de ser o meu corpo e a (minha alma) a lenha desse fogo./ Só quero torná-la de toda a humanidade; /ainda que para isso tenha de a perder como minha./Cada vez mais assim penso./Cada vez mais ponho da essência anímica do meu sangue /o propósito impessoal de engrandecer a pátria e contribuir /para a evolução da humanidade. /É a forma que em mim tomou o misticismo da nossa Raça'.
Marcos rematou a súa despedida dicíndonos: 'Navegar, descubrir a vida en cada minuto, deixar as fiestras abertas e reconciliarse coa Terra'. Por iso a nosa homenaxe a Marcos non debe ser saudosa nin haxiográfica. Debe ser esa navegación sen medo. Ata que se mesturen as bágoas salgadas da lembranza co mar que nos salta desde a proa a medida que o fendemos para abrir camiño.
