A lingua esmorece

Galicia celebrou onte o tradicional día das Letras que cada 17 de maio recoñece o legado dunha figura da cultura galega, que nesta ocasión foi para a poesía popular oral, personificada nun grupo de mulleres cantareiras que coas suas músicas contribuiron a perpetuar a lingua transmitíndoa ás xeracións seguintes. Elas, orixinarias do rural, foron un dos soportes para que ese medio a acollera e transmitira a base de usala sen complexos nos tempos nos que non era doado.

Esta evolución negativa sostida no tempo debería preocupar a quenes teñen o deber e a obriga de velar pola salubridade da lingua galega e a cultura (sen língua propia a cultura galega será outra cousa).

E aí seguimos, a pesar de todo, se ben é certo que o galego ten vivido momentos mellores. Manifestamente mellores. Algo non se fai ben cando a costa abaixo pola que devala a língua de Galicia é alarmante para a sua pervivencia. En 2018, a comunidade de galegofalantes exclusivos aagrupaba a cerca de un de cada tres cidadáns (30,57%), en tanto que seis anos despois, en 2024, esa porcentaxe baixou ata o 24,37%, segundo os datos do Instituto Galego de Estatística. Polo contrario, no mesmo periodo, a comunidade de uso exclusivo do casatelán pasou do 24,4% ata o 29,66. Dito de outra maneira: o bloque de persoas que falan so castelán ou que falan máis castelán representa o 53,77% da poboación maior de cinco anos, en tanto que quenes falan sempre en galego ou máis en galego que en castelán pasaron a representar o 46,23%.

Polo tanto, o castelán é xa a lingua maioritariamente utilizada dentro do territorio galego, con tendencia a incrementar cada vez máis esa vantaxe, dado que no sector de menores de 5 a 14 anos so o 7,04% falan sempre en galego (hai cinco anos eran o doble). Pola sua parte, no mesmo rango de idade falan so en castelán o 53 por cento. No mundo urbán, os castelanfalantes gañan por goleada: o 55,5% en Santiago (cidade na que se fala máis o galego); en Lugo, o 60,75%; en Ourense o 62,13%; en Pontevedra, o 76,83%; A Coruña, o 84,52%; e en Ferrol e Vigo en torno ao 86,5%.

Esta evolución negativa sostida no tempo debería preocupar a quenes teñen o deber e a obriga de velar pola salubridade da lingua galega e a cultura (sen língua propia a cultura galega será outra cousa). É obvio que o que se fai ata agora non basta e, polo que se ve, o sistema educativo non axuda, pois a estatística revela tamén que un de cada tres nenos de 3 a 14 anos dí saber falar pouco ou nada o galego, aínda que o entenden o 80%. Por enriba, cada vez son menos os fogares nos que o galego sexa de uso común. A pesar de todo, sexamos optimistas, aínda que a evidencia diga que a lingua esmorece.